W poprzednim numerze miesięcznika pisaliśmy o właściwościach prozdrowotnych produktów pszczelich. Jak możemy je wykorzystać? Produkty te mogą między innymi stanowić bazę do wyrobu domowych kosmetyków i leczniczych specyfików. Nauka ich sporządzania to jeden z elementów warsztatów w ramach projektu „Pszczoły dla zdrowia”, sponsorowanego przez ANWIL S.A. – producenta nawozów Canvil i Anvistar. Poniżej przedstawiamy Państwu kilka ciekawych receptur.

Kosmetyki domowe mają krótszy okres przydatności, niż te, które znajdziemy na półkach marketów. Przygotowujmy je więc w niewielkich ilościach, tak, abyśmy mogli je na bieżąco zużyć. Dzięki temu zawsze będą świeże. Chcąc przygotować niektóre kosmetyki (takie jak balsamy, kremy czy maści) domowymi sposobami musimy połączyć składniki podgrzewając je, aby się rozpuściły. W tym celu stosujemy metodę kąpieli wodnej. Wymaga ona podwójnego naczynia, można użyć dwóch garnków, z których jeden jest sporo mniejszy od drugiego. Większy garnek napełniamy wodą i doprowadzamy ją do wrzenia. Do mniejszego naczynia wkładamy produkty, które chcemy rozpuścić (np. wosk pszczeli, olej kokosowy) i zanurzamy do połowy w cieczy. Chodzi o to, aby podgrzać produkty tylko na tyle, aby się rozpuściły, ale nie przegrzały, gdyż wówczas mogą zmienić lub utracić swoje właściwości.

Sól do kąpieli z dodatkiem miodu

Składniki: 3 łyżki soli morskiej z Morza Martwego, 3 łyżki siarczanu magnezu, 1 łyżka miodu, olejek zapachowy, ulubione zioła (opcjonalnie).

Wykonanie: wszystkie składniki odmierzyć i wymieszać w zakręconym słoiku.

Kąpiele w soli z Morza Martwego sprzyjają prawidłowemu nawilżeniu skóry, mają właściwości lecznicze. Sól polecana jest w przypadku trądziku, atopowego zapalenia skóry, działa kojąco na układ nerwowy.

Można wykorzystać tylko sól morską, jednak siarczan magnezu, zwany solą Epsom (od miasteczka w Anglii, gdzie została odkryta) lub solą gorzką, jest substancją o dużych walorach leczniczych. Siarka zawarta w siarczanie magnezu działa bakteriobójczo, przeciwgrzybiczo i oczyszcza organizm z toksycznych metali ciężkich. Kąpiel z dodatkiem tego związku chemicznego korzystnie wpłynie na organizm w przypadku stanów zapalnych skóry, siniaków, obrzęków i bóli kostno-stawowych. Zawarty w soli miód ma właściwości grzybobójcze i antybakteryjne, ponadto nawilża, rozjaśnia i uelastycznia skórę.

Peeling makowy z miodem

Składniki: ½ łyżeczki ziaren maku, 1 łyżeczka jogurtu, ½ łyżeczki miodu.

Wykonanie: składniki wymieszać. Peeling wmasować w skórę, odczekać parę minut i spłukać ciepłą wodą.

Mak przeciwdziała procesom starzenia się skóry, regeneruje, pomaga w gojeniu, łagodzi stany zapalne, chroni przed utratą wody, zapobiega zaskórnikom. Miód posiada silne właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne, pomaga usunąć nadmiar sebum, zmiękcza i wygładza skórę.

Masło do ciała z woskiem pszczelim

Składniki: 3 łyżki masła shea, 3 łyżki masła kakaowego, 3 łyżki oleju kokosowego, 4 łyżki oleju ze słodkich migdałów, 2 łyżki wosku pszczelego.

Wykonanie: wosk zetrzeć na tarce – dzięki temu z łatwością odmierzymy potrzebną ilość, po czym umieścić go razem z pozostałymi składnikami w szklance albo miseczce. Naczynie wstawić do kąpieli wodnej o temperaturze 60–70°C i poczekać do momentu, aż stałe składniki się rozpuszczą. Zmiksować całość do uzyskania kremowej konsystencji. Przełożyć masło do szklanego słoiczka.

Masło do ciała z woskiem pszczelim posiada właściwości rewitalizujące, doskonale natłuszcza, nawilża, regeneruje, chroni i koi skórę.

Krem do twarzy na bazie wosku pszczelego

Składniki: 3 łyżeczki wosku pszczelego, 3 łyżeczki oleju kokosowego, 1 łyżeczka oleju ze słodkich migdałów, 3 łyżeczki wody różanej.

Wykonanie: wosk zetrzeć na tarce, odmierzyć potrzebną ilość, po czym umieścić go w miseczce razem z olejem kokosowym i migdałowym. Wstawić naczynie do kąpieli wodnej i poczekać do rozpuszczenia się składników. Całość przestudzić, a następnie dodawać powoli wodę różaną, cały czas energicznie mieszając do uzyskania jednolitej, gładkiej konsystencji. Przełożyć krem do szklanego słoiczka i nakładać na twarz na noc.

Krem jest bogaty w kwasy tłuszczowe oraz witaminy, zawiera szereg bioaktywnych substancji, które przenikają do głębokich warstw skóry, pozostawiając ją elastyczną, dobrze nawilżoną.

Miodowy balsam do dłoni

Składniki: ¼ filiżanki oleju kokosowego, ¼ filiżanki oleju migdałowego, ¼ filiżanki oliwy z oliwek, 5 łyżek wosku pszczelego (może być w pastylkach), 1 łyżka masła shea, 1½ łyżki miodu, olejki eteryczne (wedle upodobań).

Wykonanie: połączyć wszystkie składniki, z wyjątkiem miodu i olejku eterycznego, w naczyniu umieszczonym w kąpieli wodnej. Podgrzewać, aż oleje i wosk pszczeli całkowicie się rozpuszczą. Ubić miód i dodać 10–20 kropli olejku eterycznego. Wlać masę miodową do słoika szklanego. Jeśli chcemy – można zwiększyć proporcje wybranego oleju/wosku pszczelego. Kiedy uznamy, że mamy idealne połączenie kremu, należy ostudzić go do temperatury pokojowej i dodać do miodu w szklanym słoiku. Wymieszać, odstawić do chłodnego miejsca. Już po kilku godzinach miodowy balsam do dłoni jest gotowy!

Balsam jest idealny na okres zimowy. Wspaniale regeneruje i chroni skórę dłoni przed mrozem. Do tego jest bardzo prosty w wykonaniu, można go również stosować jako miodową odżywkę do włosów lub balsam na suche usta. Pięknie pachnie i jest bardzo wydajny.

Balsam do ust

Składniki: 4 łyżki oleju kokosowego, 2 łyżki wosku pszczelego, 1 łyżka miodu.

Wykonanie: umieścić wszystkie składniki w szklanym naczyniu i wstawić do kąpieli wodnej. Po rozpuszczeniu zamieszać, przelać do słoiczka i pozostawić do zastygnięcia.

Tak sporządzony balsam odżywia i koi suche usta, przyjemnie nawilża i chroni je przed spierzchnięciem, sprawia, że są gładkie i miękkie.

Maść propolisowa

Składniki: 50 g propolisu (kitu pszczelego), 200 ml alkoholu (do 70%), 50 g wazeliny kosmetycznej.

Wykonanie: niezbędną do wykonania maści nalewkę propolisową uzyskamy poprzez zalanie 50 gramów propolisu 200 mililitrami alkoholu o stężeniu maksymalnie 70%. Najlepiej taką mieszankę przetrzymywać w szklanym naczyniu przez około 2–3 tygodnie, co jakiś czas mieszając. Po całkowitym rozpuszczeniu kitu pszczelego w alkoholu należy ostrożnie zlać klarowną część. W taki sposób uzyskujemy nalewkę propolisową przeznaczoną do wykonania maści. 50 gramów wazeliny kosmetycznej należy podgrzać w kąpieli wodnej do momentu jej rozpuszczenia i przejścia w stan ciekły i klarowny. Jednocześnie przygotowujemy nalewkę propolisową i narzędzie do mieszania – może być zwykła łyżka stołowa. Do klarownej wazeliny dodawać stopniowo nalewkę propolisową i energicznie mieszać. Ilość nalewki, jakiej trzeba użyć uzależniona jest od wielu czynników, najprościej jest obserwować roztwór i dodawać propolis, aż do momentu nasycenia roztworu. Kiedy już propolis nie łączy się z wazeliną należy zaprzestać jego dodawania i odstawić wszystko do ostudzenia. Po wystudzeniu należy raz jeszcze dokładnie wymieszać przygotowaną maść i odstawić w ciemne, chłodne miejsce. W razie potrzeby czynność tę powtórzyć po 24 godzinach. Kiedy składniki dokładnie się połączą maść należy schłodzić do temperatury poniżej 6°C, np. w lodówce. Po wystudzeniu przez około 24 godziny można już gotową maść przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu.

Maść propolisowa polecana jest do stosowania na trudno gojące się rany (pooperacyjne i inne), zmiany skórne i podrażnienia, na oparzenia – ale dopiero w drugiej fazie ich leczenia (blizny pooparzeniowe i gojenie naskórka po oparzeniach), zmiany grzybicze (grzybica paznokci), odmrożenia. Łagodzi, przyspiesza regenerację i działa ochronnie.

Tekst i fot. Anna Dykczyńska, KPODR

W świecie śródziemnomorskim historia szparagów sięga blisko pięciu tysięcy lat. Starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie raczyli się nimi, ciesząc się ich delikatnym smakiem. Uprawę szparagów już w 200 roku przed naszą erą zapoczątkowali Rzymianie. Kuchnia rzymska serwowała przekąskę ze szparagów na gorąco z roztopionym masłem, pieprzem, solą i kroplami cytronu (roślina wieloletnia rutowata). Miłość do tego warzywa i warunki klimatyczne doprowadziły do jego całorocznej uprawy w starożytnym Rzymie. Cesarz August mawiał: „Zrób to zanim ugotują się szparagi”. W wielu cywilizacjach uważano je za afrodyzjak. Do Europy Północnej szparagi przywędrowały w średniowieczu. Spożywano je głównie w Anglii, Niemczech i Francji.

W XVIII wieku zostały docenione w Polsce. Łodygi szparagów uprawianych w Polsce są koloru białego, zielonego oraz fioletowego. Najpopularniejszą odmianą są szparagi białe, które uprawiane są na dużych areałach w Wielkopolsce. Francja stanowi zagłębie zielonego szparaga – w Polsce są rzadko spotykane. Szparagi fioletowe są trudne w uprawie oraz wymagają większych nakładów finansowych. Szparagi białe zaskakują smakiem oraz właściwościami leczniczymi. Znane są również w medycynie ludowej, ponieważ w Europie i Azji wywar z kłączy był stosowany na choroby układu krążenia i nerek. Stosowane wywary leczyły również schorzenia skórne, miały charakter przeciwkaszlowy,                                                a nalewka zapobiegała impotencji. Właściwości lecznicze naparów związane są z obecnością związków, takich jak antocyjany, polisacharydy, flawonoidy i saponiny. Zawarte w szparagu saponiny i polisacharydy mają działanie antyrakowe (hamują one syntezę białek raka prostaty, raka piersi, raka okrężnicy i raka trzustki). Ekstrakty ze szparagów wspierają odporność organizmu. Chińczycy używają ich jako środków moczopędnych, które poprawiają nastrój i leczą cukrzycę. W krajach, takich jak Wenezuela, Portugalia, Meksyk i Francja uważane są za rośliny lecznicze.

Szparagi to byliny, które należą do rodziny szparagowatych. Możemy wyróżnić aż 211 gatunków, z których większość występuje w Afryce. Pędy tych bylin osiągają 2 m wysokości, natomiast gatunki pnące, które tworzą zwarte kępy, mogą osiągnąć nawet  3 m wysokości. Kwiaty szparaga wyrastają na krótkich szypułkach i są jednopłciowe. Okwiat jest białawy lub zielonkawy i składa się z 6 listków zrosłych u nasady. Owoce są kuliste, czerwone lub czarne zawierające od 1 do 6 nasion.

Szparagi są bogatym źródłem białka. Są niskokalorycznymi warzywami zielonymi, ponieważ 100 g zawiera tylko 18 kcal. Szparagi zawierają witaminę C, witaminę K, witaminy z grupy B, wapń, selen, żelazo, fosfor, potas i magnez. To cenne warzywo posiada łagodne właściwości przeczyszczające dzięki obecności błonnika pokarmowego, dlatego w dietach oczyszczających zalecane jest picie wody podczas jego spożywania. Jego obecność w diecie może zapobiegać cukrzycy typu drugiego oraz wspomagać jej leczenie. Ze względu na niską zawartość sodu mogą je spożywać osoby chorujące na nadciśnienie. Zielone szparagi są bogatym źródłem witaminy A. Stanowią bardzo dobre źródło kwasu foliowego, niezbędnego dla kobiet w ciąży do prawidłowego rozwoju cewy nerwowej płodu oraz do właściwego funkcjonowania układu nerwowego. Spożywanie szparagów powoduje zwiększenie krzepliwości krwi, zapobiega pękaniu naczyń włosowatych, zmniejsza bezsenność, zmniejsza wzdęcia oraz wspomaga odchudzanie. Nie są wskazane dla osób chorujących na dnę moczanową, ponieważ zawierają związki purynowe. Atutem szparagów jest obecność wszystkich aminokwasów egzogennych (są to aminokwasy, które muszą zostać dostarczone do organizmu z pożywienia, aby mógł prawidłowo funkcjonować) w fizjologicznych proporcjach, cecha ta jest niespotykana u roślin.

Odmiany dziko rosnące oraz uprawne spożywane są chętnie w kuchniach świata. Fioletowe szparagi zaliczane są do wykwintnych potraw. Pędy zielonych są cieńsze niż białe oraz bardziej intensywne w smaku. Ze względu na strukturę oraz delikatny smak można je gotować w wodzie, na parze, grillować, piec oraz dusić na maśle. Przed obróbką termiczną należy pamiętać  o obraniu białych szparagów ze skórki. Zielone szparagi nie wymagają obierania.  Warzywa te wykorzystywane są do dań głównych i jako przystawki. Ich właściwości pozwalają na przygotowywanie ich w formie zup, kremów, omletów, tarty czy zapiekanek. Sprawdzają się również jako składnik sałatek oraz farszu do mięs. We francuskiej kuchni szparagi polewane są winnym sosem. Doskonale smakują podane z masłem i zrumienioną bułką tartą. Sprawdzą się w parze z sosami gorącymi oraz zimnymi. Najczęściej podawanymi w tym duecie są sos holenderski, winegret i musztardowy. Można jednak poprzestać na skropieniu ich oliwą i sokiem z cytryny.

Warto pamiętać o tym, że wszystkie części szparaga są jadalne. Zdrewniałe części należy oddzielać ręcznie – można je wykorzystać na zupę lub sok. Aby cieszyć się ich smakiem przez dłuższy czas warto je mrozić. Surowe szparagi można mrozić przez miesiąc, natomiast zblanszowane można przechowywać w zamrażarce przez dziewięć miesięcy. W tym celu szparagi należy gotować 2–3 minuty w posolonej wodzie. Podczas zakupu warto zwrócić uwagę na twardość i jędrność łodygi oraz czy główka jest zamknięta i przylegająca. Łodyga nie powinna być mocno zdrewniała – powinna być odrobinę twarda na końcówce. Im szparagi są bardziej białe, tym większa możliwość zdrewnienia szparaga.

Szparagi to cenne źródło witamin, makro- i mikroelementów, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Spożywanie ich przynosi wiele korzyści – suma zawartych w nich składników odżywczych jest nawet pięciokrotnie wyższa niż w innych warzywach. Z tego powodu szparag nazywany jest „królem warzyw”. Dzięki niepowtarzalnemu smakowi, rzadko spotykanej teksturze posiada szerokie zastosowanie w gastronomii. Sezon na szparagi już trwa (od połowy kwietnia do końca lipca), dlatego warto spróbować tego pysznego i zdrowego warzywa.

Magdalena Kulus, KPODR

Fot. szparagi-gf-E45y-3HWj-X8G1_szparag-664×0-nocrop., pixabay.com

19 stycznia br. Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia prowadzenia przez rolników rolniczego handlu detalicznego (RHD). Zmiany dotyczą założeń przyjętych w „Polskim Ładzie”, które zawierają inicjatywę „Uwolnienie rolniczego handlu detalicznego”. Nastąpiły zmiany w ustawach: o bezpieczeństwie żywności z dnia 25 sierpnia 2006 r. oraz ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

We wspomnianej ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia wprowadzono następujące zmiany:

Definicja rolniczego handlu detalicznego.

Według nowego zapisu rolniczy handel detaliczny to produkcja żywności zawierającej co najmniej jeden składnik pochodzący w całości z własnej uprawy, hodowli lub chowu podmiotu działającego na rynku spożywczym oraz zbywaniu tej żywności konsumentowi finalnemu lub zakładom prowadzącym handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego. Dla przypomnienia konsument finalny oznacza ostatecznego konsumenta środka spożywczego, który nie wykorzystuje żywności w ramach działalności przedsiębiorstwa spożywczego. Powyższa zmiana ma doprecyzować kwestie pochodzenia składników, z których produkowana jest żywność w ramach RHD. Ma to szczególne znaczenie w przypadku żywności, która zawiera jeden składnik – wtedy powinna w całości pochodzić z własnej uprawy, hodowli lub chowu danego podmiotu. W przypadku żywności zawierającej więcej niż jeden składnik, np. produkty mięsne, gotowe posiłki – w tym przypadku żywność powinna zawierać co najmniej jeden składnik pochodzący z własnej uprawy, hodowli lub chowu.

Rozszerzenie obszaru sprzedaży.

W art. 44a. – zmiany mają na celu rozszerzenie obszaru sprzedaży, na którym mogą być prowadzone dostawy żywności wyprodukowanej w ramach RHD do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego na terytorium RP oraz zniesienia maksymalnych limitów sprzedaży żywności konsumentom finalnym.

Zmiany te zapisane są w rozporządzeniu określającym maksymalną ilość żywności zbywanej w ramach RHD ze wskazaniem, że zmiany te nie dotyczą konsumentów finalnych, a wyłącznie dostaw do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem do konsumenta końcowego (sklepy, restauracje).

Szczegółowy zapis brzmi:

Zbywanie żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (sklepy, restauracje).

1. Odbywa się wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tym że w przypadku żywności będącej produktem pochodzenia zwierzęcego oraz żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego – wyłącznie na obszarze województwa, w którym ma miejsce prowadzenie produkcji tej żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego, lub na obszarach powiatów lub miast stanowiących siedzibę wojewody lub sejmiku województwa, sąsiadujących z tym województwem. Obszar taki sam jak w przypadku działalności marginalnej, lokalnej, ograniczonej MLO.
2. Podlega limitom ilościowym dostosowanym do potrzeb konsumentów finalnych.
3. Jest dokumentowane w sposób umożliwiający określenie ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego.

Rola pośrednika.

Tutaj ustawa nie przewiduje zmian, ale zapis ten zawsze budzi wątpliwości, dlatego warto przypomnieć, że „sprzedaż nie może być dokonywana z udziałem pośrednika, chyba że zbywanie tej żywności odbywa się podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszy organizowanych w celu promocji żywności, a pośrednik zbywa konsumentom finalnym żywność: wyprodukowaną przez tego pośrednika w ramach rolniczego handlu detalicznego lub wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny na obszarze powiatu, w którym pośrednik ten prowadzi produkcję żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego, lub na obszarze powiatu sąsiadującego z tym powiatem.

Zmiany w limitach sprzedaży do sklepów i restauracji.

W drodze rozporządzenia, zostanie określona maksymalna ilość żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego oraz zakres i sposób dokumentowania tej ilości. Tak więc, rozporządzenie określi limity wyłącznie w odniesieniu do dostaw do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, a nie tak jak dotychczas w odniesieniu do sprzedaży żywności konsumentom finalnym i dostaw do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego.

W ustawie jest zapis mówiący o tym, że za brak oznaczenia miejsca sprzedaży żywności w ramach RHD lub podanie niepełnych lub nieprawdziwych informacji grozi grzywna.

Zwiększenie kwoty wolnej od podatku do 100 tys. zł rocznie.

W ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych umożliwiła rolnikom sprzedaż żywności przetworzonej w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych. Zgodnie  z dotychczas obowiązującymi przepisami przychody z tej sprzedaży (z wyłączeniem przychodów uzyskanych w ramach działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów objętych akcyzą) były zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych do kwoty 40 tys. zł. Kwotę tę zwiększono do 100 tys. zł.

Producent po przekroczeniu tej kwoty może wybrać formę opodatkowania przychodów w formie podatku ryczałtowego w wysokości 2%. Należy w tym celu złożyć w Urzędzie Skarbowym, pisemne oświadczenie o wyborze opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych za dany rok podatkowy (nie później niż do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym rolnik uzyskał przychody przekraczające 100 tys. zł, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód uzyskał w grudniu roku podatkowego). Mimo iż ustawa weszła w życie 2 lutego, przepis zwiększający kwotę przychodów zwolnioną z podatku dochodowego obowiązuje od 1 stycznia.

Beata Chełminiak, KPODR

Opracowano na podstawie:

– Ustawa z dnia 15 grudnia 2021 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia prowadzenia przez rolników rolniczego handlu detalicznego Dz.U. 2022 poz. 138.

Choć jasno można stwierdzić, że w tego typu przypadkach to popyt napędza rynek zbytu, to warto sobie zadać pytanie dlaczego akurat teraz zapotrzebowanie na produkty „od rolnika” jest tak wysokie. Przecież w świadomości konsumenckiej tzw. „żywność wysokiej jakości” istnieje od lat w bliskiej korelacji z okolicznymi producentami rolnymi. Otóż niezwykle ważnym czynnikiem w kształtowaniu obecnych trendów zakupowych jest rosnąca dostępność tych produktów. Coś co jeszcze kilka lat temu można było zdobyć tylko po znajomości lub „spod lady”, nagle pojawiło się w zasięgu ręki przeciętnego obywatela. Udając się dzisiaj do naszego osiedlowego sklepu łatwo znajdziemy dział czy chociażby regał, na którym pięknie wyeksponowane, stoją legalnie dostępne smakołyki od rolnika. Rośnie również ilość sklepów internetowych specjalizujących się w sprzedaży tego typu produktów. Co zatem sprawia, że akurat teraz jest najlepszy czas dla rolników na wejście na rynek ze swoimi produktami?

Po pierwsze – możliwość prowadzenia produkcji i sprzedaży żywności pochodzącej od rolnika w sposób legalny. Rolniczy handel detaliczny (RHD), działalność marginalna, lokalna i ograniczona (MLO), sprzedaż bezpośrednia czy dostawy bezpośrednie, to niektóre z istniejących możliwości wprowadzania na rynek produktów spożywczych przez rolników, a szczegółowe informacje na ich temat można znaleźć np. na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Po drugie – możliwość uzyskania dofinansowania na prowadzenie tego typu działalności. Myśląc o otwarciu i prowadzeniu małego zakładu „od zera”, trzeba liczyć się z nakładami finansowymi. Potrzebne jest odpowiednie pomieszczenie i sprzęty przeznaczone do przetwarzania. Sprawa jest łatwiejsza, gdy prowadzimy sprzedaż bezpośrednią produktów rolnych np. świeże warzywa i owoce. Kolokwialnie można powiedzieć, że w takim przypadku wystarczy „skrzynka”. Jeśli jednak chcielibyśmy na poważnie zająć się przetwórstwem produktów rolno-spożywczych, warto skorzystać z dofinansowania.

Obecnie realizowany Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (PROW) daje rolnikom i zakładom przetwórczym okazję na uzyskanie wsparcia przy tworzeniu lub doposażeniu własnego „zakładu”.

Jedną z możliwości jest poddziałanie 4.2 Przetwórstwo i marketing produktów rolnych. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oferuje wsparcie na założenie lub rozwój rolniczego handlu detalicznego (RHD) oraz na podjęcie działalności gospodarczej w ramach przetwórstwa. Dotacja przyznawana jest w formie refundacji 50% poniesionych kosztów. Na co możemy przeznaczyć pieniądze? Przedstawię to na przykładzie.

Pan Jan z powiatu nakielskiego, od roku produkujący i sprzedający żywność w ramach RHD, postanowił rozbudować swój mały zakład przetwórczy. Pozyskał dotację m.in. na remont budynku przeznaczonego do produkcji wędlin: wykonano nowe tynki, podłogi i instalacje oraz na sprzęt: nadziewarkę do kiełbas, maszynę do mielenia mięsa, chłodnię, zamrażarkę i drobny sprzęt typu: łychy, saganki itp. Jego produkty w obecnej chwili cieszą się na tyle wielkim powodzeniem, że rolnik myśli o pozyskaniu kolejnej dotacji, tym razem na podjęcie działalności gospodarczej w ramach przetwórstwa. Najbliższy nabór w ramach poddziałania 4.2 (dla RHD) planowany jest na październik 2021 roku.

Drugą formą wsparcia dającą jeszcze więcej możliwości jest działanie „Współpraca”. Nabór jest obecnie ogłoszony i trwa do 12 maja 2021 roku. W ramach tego działania nie dość, że możemy wyposażyć zakład produkcyjny, to dodatkowo zwiększamy swoje szanse sprzedażowe, gdyż  „Współpraca” bazuje na koncepcji działania zbiorowego. Należy utworzyć grupę składającą się z co najmniej 5 rolników, którzy mają wspólny cel: dotarcie bezpośrednio do klienta końcowego. Wspólna sprzedaż zwiększa atrakcyjność na rynku, ponieważ daje klientom możliwość kupna kilku, różnych produktów wysokiej jakości w jednym miejscu. Idealnym tego przykładem jest „Wiejska e-skrzynka”. Jest to projekt realizowany w ramach działania PROW 2014–2020, którego liderem jest Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego. W ramach tej operacji zrzeszeni rolnicy będą sprzedawać swoje produkty na internetowej platformie sprzedażowej. Klient będzie miał możliwość zamówienia kilku produktów, z różnych miejsc, a otrzyma to wszystko w jednej paczce.

Rolnicy zaangażowani w projekt ulepszyli i doposażyli swoje zakłady w taki sprzęt, jak: kociołki serowarskie, maselnice, pakowarki próżniowe, szafy chłodnicze, stoły, wędzarnie, klimatyzatory, lady chłodnicze. Ponadto dwóch konsorcjantów przeznaczyło dotację na remonty kuchni i mleczarni oraz na zakup sklepu przyzagrodowego. Dodatkowo z otrzymanej dotacji zakupiono samochód dostawczy typu chłodnia oraz platformę sprzedażową.

Działanie „Współpraca” umożliwia także pokrycie kosztów ogólnych (np. kosztorys inwestorski, projekt technologiczny). Dodatkowo mamy do dyspozycji dotację na pokrycie kosztów bieżących, takich jak: wynagrodzenie koordynatora projektu, wynagrodzenie księgowej, koszty prowadzenia rachunku bankowego, koszty operacyjne i inne.

Pomoc przyznawana jest w wysokości:

– 325 000 zł, w przypadku gdy operacja przewiduje zakup środka transportu,

– 280 000 zł, w pozostałych przypadkach.

Największą zaletą jest poziom dofinansowania, ponieważ wynosi aż 100%, więc nie dokładamy swoich pieniędzy do tych zakupów. Wparcie wypłacane jest w formie ryczałtu, 80% jako zaliczka, pozostałe 20% jako refundacja poniesionych kosztów.

Sukces w sprzedaży produktów spożywczych zależy przede wszystkim od ich jakości i dostępności do rynków zbytu, na których konsumenci są gotowi zapłacić za nie więcej, jeśli ich jakość faktycznie jest wysoka. Do osiągnięcia dużego sukcesu potrzeba wielu małych kroków. Dobrze kiedy mamy możliwość uzyskania wsparcia na wykonanie tego pierwszego i często najtrudniejszego kroku do własnej działalności.

Wioleta Szynalska,
Kujawsko-Pomorski
Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Fot. archiwum redakcji

Środki spożywcze wyprodukowane lub przetworzone w warunkach domowych muszą być oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Korzystanie z nazewnictwa produktów rolnych jest bardzo szczegółowo uregulowane i dlatego rolnicy powinni zwracać uwagę, czy dokonują sprzedaży zgodnie z normami prawa.

Spotkałam się z opinią, że konstrukcja etykiety w Rolniczym Handlu Detalicznym nie jest niczym skomplikowanym. Uważam, że odpowiedzialne podejście do tematu wymaga zaznajomienia się z najważniejszymi rozporządzeniami. Z doświadczenia wiem, że etykiety żywności produkowanej przez rolników nie są idealne albo w ogóle ich nie ma. Sytuacja taka jest niedopuszczalna i oczywiście naraża producenta na kary. Stawiając się w roli konsumenta, to na pewno większe zaufanie budzi produkt, który posiada etykietę, gdzie widoczne są chociażby podstawowe informacje.

Instytucje nadzorujące i kontrolujące

Bezpośredni nadzór nad produkcją żywności w Rolniczym Handlu Detalicznym sprawują Państwowa Inspekcja Weterynaryjna oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna. Należy jednak pamiętać, że wszystkie podmioty wprowadzające na rynek produkty żywnościowe podlegają również nadzorowi Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych. Inspekcja ta od roku 2017 sprawuje również kontrolę nad żywnością produkowaną przez rolników w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego. Kontrola może obejmować:

– sprawdzenie dokumentów umożliwiających identyfikację artykułu rolno-spożywczego,

– atestów jakościowych, wyników badań laboratoryjnych,

– sprawdzenie opakowania, oznakowania, prezentacji,

– warunków przechowywania i transportu,

– oględziny artykułu rolno-spożywczego, pobranie próbek oraz ich ocena lub badanie laboratoryjne.

Zatem rolnik może być poddany takiej kontroli, a kontrola w pierwszej kolejności obejmuje znakowanie produktów spożywczych, czyli etykietę.

Najważniejszym aktem prawnym regulującym kwestie znakowania jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r.  w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności ma zastosowanie do podmiotów działających na rynku spożywczym na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, na których ich działania dotyczą przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Dotyczy ono również Rolniczego Handlu Detalicznego oraz wszelkich środków spożywczych wyprodukowanych w warunkach domowych wprowadzanych do obrotu.

Etykieta środków spożywczych musi zawierać informacje umożliwiające identyfikację wyprodukowanej żywności oraz nie może wprowadzać konsumenta w błąd. Odnosi się także do prezentacji, reklamy żywności (dotyczy kształtu, wyglądu lub sposobu pakowania) oraz sposobu jej eksponowania. Obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być umieszczone bezpośrednio na opakowaniu lub załączonej do niego etykiecie. Sposób znakowania jest uzależniony od rodzaju środka spożywczego oraz od formy wprowadzania go do obrotu, tj. sprzedaż na wagę lub w opakowaniu. Wymagane informacje, dotyczące środków spożywczych sprzedawanych bez opakowania muszą być dostępne w miejscu sprzedaży na wywieszce dotyczącej danego środka spożywczego lub w inny sposób, w miejscu dostępnym bezpośrednio konsumentowi finalnemu. Przyda się tutaj jedna definicja, co to jest „żywność opakowana”? Jest to „każda pojedyncza sztuka przeznaczona do prezentacji konsumentowi finalnemu, stanowi produkt i opakowanie, w które został on zapakowany przed oferowaniem na sprzedaż, zawartość nie może być zmieniona bez otwarcia lub zmiany opakowania”. Definicja nie obejmuje żywności pakowanej w miejscu sprzedaży na życzenie konsumenta lub pakowanej do bezpośredniej sprzedaży!

Rzetelne informowanie

Informacje na temat żywności nie mogą wprowadzać w błąd, co do właściwości środka spożywczego, a w szczególności co do jego charakteru, tożsamości, właściwości, składu, ilości, trwałości, kraju lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji. Nie można przypisywać środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których on nie posiada. Niedozwolone jest sugerowanie, że środek spożywczy ma szczególne właściwości, gdy w rzeczywistości wszystkie podobne środki spożywcze mają takie same cechy. Nie można sugerować poprzez wygląd, opis lub prezentacje graficzne, że chodzi o określony środek spożywczy lub składnik, mimo że w rzeczywistości komponent lub składnik naturalnie obecny lub zwykle stosowany w danym środku spożywczym został zastąpiony innym komponentem.

Wyróżnić możemy trzy kategorie informacji zamieszczanych na opakowaniach środków spożywczych:

– informacje obligatoryjne, które zgodnie z przepisami muszą pojawić się na wszystkich produktach żywnościowych,

– informacje warunkowo obligatoryjne, które w zależności np. od kategorii żywności mogą być dobrowolne lub obligatoryjne np. wartość odżywcza, ta informacja nie jest obowiązkowa w RHD,

– informacje dobrowolne, które pojawiają się na opakowaniu w zależności od woli producenta.

Konstrukcja etykiety w Rolniczym Handlu Detalicznym

Nazwa jest ważna.

Nazwa produktu powinna odpowiadać nazwie ustalonej w przepisach prawa żywnościowego dla danego rodzaju produktów żywnościowych. Jeśli nie ma odpowiednich regulacji prawnych dotyczących nazewnictwa powinno stosować się nazwy zwyczajowe (np. kaszanka). Nazwa środka spożywczego może być uzupełniona o informacje opisowe, gdyby zachodziła okoliczność mylenia danego środka spożywczego z innym obecnym na rynku i powodowałaby wprowadzenie w błąd konsumentów (np. tłuszcz do smarowania).

Nazwie środka spożywczego w określonych okolicznościach muszą towarzyszyć dodatkowe informacje. Oto kilka przykładów. Jeżeli produkt został poddany procesom fizycznym dodajemy informację: „sproszkowany”, „wędzony”. Konieczna jest informacja o obecności substancji słodzących: „zawiera substancję słodzącą”. W przypadku, gdy składniki, których normalnego stosowania lub naturalnej obecności oczekują konsumenci, zostały zastąpione innym składnikiem, oprócz wykazu składników podaje się jasne wskazanie, że ten składnik został użyty w ramach częściowego lub całkowitego zastąpienia.

Wykaz składników.

Wykaz składników rozpoczyna się (jest poprzedzony) wyrazem „składniki” lub zawiera ten wyraz, np. „wykaz składników”. Składniki środka spożywczego wymienia się w malejącej kolejności ich masy w momencie ich użycia przy wytwarzaniu tego środka. Składniki stanowiące mniej niż 2% produktu gotowego mogą być wymienione w dowolnej kolejności po pozostałych składnikach.

Żywność wytwarzana przez rolników w większości przypadków składa się ze składników naturalnych. Należy jednak pamiętać, że gdyby do produkcji zostały użyte substancje dodatkowe, należy je wymienić na etykiecie. Oprócz nazwy substancji dodatkowej lub jej numeru „E”, w oznakowaniu produktu należy podać zasadniczą funkcję technologiczną, jaką spełnia ta substancja w danym produkcie żywnościowym (np. przeciwutleniacz, regulator kwasowości). W przypadku, gdy w skład produktu wchodzi jeden lub więcej następujących barwników: E 110, E 104, E 122, E 129, E 102, E 124, w wykazie składników produktu powinna zostać zamieszczona informacja o treści: nazwa lub numer E oraz napis „może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”.

Wykaz składników nie jest konieczny w przypadku:

– świeżych owoców  i warzyw,

– octu uzyskanego wyłącznie z jednego podstawowego produktu metodą fermentacyjną, pod warunkiem, że nie zostały dodane żadne inne składniki;

– sera, masła, fermentowanego mleka i śmietany, do których nie zostały dodane składniki inne niż przetwory mleczne, enzymy spożywcze i kultury drobnoustrojów niezbędne do produkcji lub, w przypadku sera innego niż ser świeży i ser topiony, sól potrzebna do jego produkcji;

– środka spożywczego zawierającego jeden składnik, gdy: nazwa środka spożywczego jest identyczna z nazwą składnika; lub nazwa środka spożywczego umożliwia wyraźne zidentyfikowanie charakteru składnika

Alergeny, składniki wywołujące reakcje nietolerancji.

Wymieniając składniki alergenne obecne w produkcie gotowym (bez względu na to, czy pełnią one funkcję w wyrobie gotowym czy też nie), podmioty działające na rynku spożywczym muszą wyróżnić nazwę substancji lub produktu, która odpowiada nazwie wymienionej w załączniku II rozporządzenia (WE) 1169/2011. Oto niektóre z nich: zboża zawierające gluten, jaja, orzeszki ziemne, soja, mleko, seler, gorczyca, nasiona sezamu. Nazwa składnika alergennego powinna być podkreślona za pomocą pisma wyraźnie odróżniającego ją od reszty wykazu składników np. za pomocą czcionki, stylu lub koloru pisma. Nie trzeba wymieniać alergenów, jeżeli produkt jest alergenem, np. mleko.

Zawartość netto.

Ilość netto produktu w opakowaniu, w zależności od konsystencji danego produktu, wyraża się w jednostkach: objętości – w przypadku konsystencji płynnej; masy – w przypadku konsystencji stałej, półpłynnej, mazistej, stanowiącej mieszaninę stałej i płynnej.

Data minimalnej trwałości a termin przydatności do spożycia

Termin przydatności do spożycia pojawia się, kiedy środek spożywczy z mikrobiologicznego punktu widzenia szybko się psuje i po krótkim czasie może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia ludzi. Wtedy na opakowaniu wymagany jest napis: „Należy spożyć do…” – sama data albo odesłanie do miejsca, gdzie jest podana na etykietowaniu.

Datę minimalnej trwałości stosuje się do produktów nie stanowiących zagrożenia mikrobiologicznego po upływie określonego okresu czasu/daty. Wymagane określenie „Należy spożyć przed…”, gdy data zawiera oznaczenie dnia. Jeżeli trwałość nie przekracza 3 miesięcy – podajemy dzień i miesiąc. „Należy spożyć przed końcem…” w innych przypadkach. Gdy trwałość przekracza 3 miesiące, lecz nie przekracza 18 miesięcy – oznacza się miesiąc. Przy trwałości powyżej 18 miesięcy – podajemy tylko rok.

Dane identyfikujące producenta.

Na opakowaniu należy umieścić dane rolnika, który wyprodukował środek spożywczy: imię, nazwisko, nazwę, pod którą osoba ta wykonuje działalność oraz jej adres. Konsument w ten sposób uzyskuje informację o producencie i może się do niego zwrócić o dostarczenie następnych wyrobów. W przypadku żywności pochodzenia zwierzęcego wskazane jest podanie nr weterynaryjnego.

Warunki przechowywania.

Jeżeli środki spożywcze wymagają szczególnych warunków przechowywania lub warunków użycia, należy podać je na etykiecie. Aby umożliwić odpowiednie przechowywanie lub użycie żywności po otwarciu opakowania, w stosownych przypadkach podaje się warunki przechowywania lub termin przydatności do spożycia (np. informacja „po otwarciu opakowania należy przechowywać w lodówce”, „przechowywać w temp. od+2 do +8oC”).

Oznaczenie partii produkcyjnej.

Jest to informacja umożliwiająca identyfikację produktu z danej partii produkcyjnej, ważna szczególnie w przypadku żywności z dłuższą datą minimalnej trwałości, np. sery długodojrzewające. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, np. niedopuszczalnej bakterii, w nieoznaczonej partii, ze sprzedaży wycofywane są wszystkie produkty. Czy warto? Skoro wystarczy umieścić napis: „Termin przydatności jest jednocześnie nr partii”. W przypadku produkcji żywności na małą skalę, tak jak to ma miejsce w Rolniczym Handlu Detalicznym, nr partii może być tożsamy z datą produkcji lub terminem przydatności do spożycia.

Informacja o wartości odżywczej – w RHD nie wymagana.

Żywność, w tym żywność wytwarzana ręcznie, dostarczana bezpośrednio przez wytwórcę w małych ilościach konsumentowi finalnemu lub miejscowym placówkom handlu detalicznego bezpośrednio zaopatrującym konsumenta finalnego jest zwolniona z wymogu przedstawiania obowiązkowej informacji o wartości odżywczej. Jednak bardziej świadomi konsumenci takiej informacji oczekują, dlatego to producent powinien ponownie zastanowić się czy warto?

Zawartość alkoholu w napojach o zawartości alkoholu ponad 1,2%.

W RHD nie można produkować wyrobów alkoholowych, jeżeli w przyszłości będzie to możliwe, informacja taka będzie musiała znaleźć się na etykiecie.

Kraj lub miejsce pochodzenia.

Należy podać na etykiecie: miodu, świeżego mięsa, świeżych owoców i warzyw, jeśli do produkcji ciasta używa się miodu, wtedy nie ma konieczności podawania skąd ten miód pochodzi. W pozostałych wyrobach podanie kraju pochodzenia nie jest obowiązkowe. Ogólna zasada jest taka, informacja ta jest konieczna w sytuacji, gdy zaniechanie wskazania miejsca pochodzenia mogłoby wprowadzać w błąd konsumenta co do rzeczywistego kraju, z którego pochodzi. Surowiec do produkcji żywności w RHD w 50% musi pochodzić z gospodarstwa, a w większości przypadków pochodzi w 100%, dlatego podawanie kraju pochodzenia nie jest konieczne.

Prezentacja.

Informacje te są ważne w przypadku, gdy etykieta składa się z dwóch części np. z dwóch stron słoika. W tym samym polu widzenia musi być umieszczona nazwa żywności, ilość netto żywności. Wartość odżywcza, jeżeli występuje na etykiecie (wartość energetyczna, a także ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka oraz soli) musi zostać zaprezentowana w jednym polu widzenia.

Niektóre elementy obowiązkowej informacji żywieniowej można powtórzyć na opakowaniu, w głównym polu widzenia (zwanym powszechnie „przodem opakowania”), stosując jeden z następujących formatów:

– wartość energetyczna, lub

– wartość energetyczna, a także ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, cukrów oraz soli.

Wysokość czcionki użyta w napisach na opakowaniach nie może być mniejsza niż 1,2 mm. Tylko na bardzo małych opakowaniach, gdzie największa powierzchnia do umieszczenia informacji jest mniejsza niż 80 cm2 wysokość czcionki może wynosić 0,9 mm.

Na koniec ciekawostka. Czy wiedzą Państwo co to jest „czysta etykieta”? Jest to pojęcie używane raczej potocznie, którego nie wymaga prawo. Często słyszę o „czystej etykiecie” z ust świadomych konsumentów oraz producentów, którzy dbają o jakość. Etykieta jest „czysta”, gdy produkt posiada krótki, prosty, naturalny skład, gdy nie posiada niezliczonej ilości „E”. Czystą etykietą mogą poszczycić się rolnicy wytwarzający żywność w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego. Wynika to z tradycyjnych metod wytwarzania, naturalnego składu produktu. Oto przykłady: jogurt składa się z mleka i żywych kultur bakterii, powidła składają się ze śliwek z ewentualnym dodatkiem cukru. Wszystkie inne dodatki powodują, że etykieta przestaje być „czysta”.

Tekst przygotowany na podstawie podstaw prawnych znakowania w UE i Polsce.

Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. 

Rozporządzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia  zwierzęcego. 

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności (…). 

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych. 

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności. 

Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 roku o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 roku w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych. 

Beata Chełminiak
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego