Projekty IPMWORKS i FARMWELL, z uwagi na przynależność do grupy Horyzont 2020, mają te same formy rozliczeniowe (półtoraroczne okresy finansowe i wspólną formę i zasady raportowania) oraz zbliżoną organizację pracy (z podziałem na tzw. pakiety robocze i określone terminami i budżetem zadania), różnią się natomiast podejściem do rolnika i wypracowują inny zestaw informacji i umiejętności.
Głównym założeniem projektu FARMWELL jest zawarta w tytule „poprawa jakości życia rolników poprzez innowacje społeczne”. Realizacja tego założenia polegała na: po pierwsze, określeniu największych problemów, z jakimi borykają się rolnicy w każdym z państw partnerskich (są to: Grecja, Węgry, Belgia, Włochy, Rumunia i Polska), a następnie odnalezieniu przykładów innowacji społecznych odpowiadających na dane problemy, ich naukowej analizie oraz organizacji praktycznego pilotażu i zestawu narzędzi wspierającego zastosowanie podobnego rozwiązania w innych miejscach (ang. Toolbox). W określeniu problemów oraz wyborze najlepszych innowacji społecznych uczestnikom projektu pomagał zespół złożony z osób związanych z rolnictwem na różnych płaszczyznach: rolników oraz przedstawicieli organizacji rolniczych i interesariuszy politycznych – tzw. grupa robocza (ang. practice group). Partner projektowy KPODR, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, przeprowadził również szeroką analizę z wykorzystaniem literatury naukowej, ekspertyz, statystyki publicznej i związanych z nią rejestrów na poziomie krajowym i regionalnym, a także indywidualnych i grupowych wywiadów fokusowych przeprowadzonych z kluczowymi informatorami i rolnikami.
Leczniczy kontakt ze zwierzętami (Fot. pixabay.com)
Kluczowe wnioski w projekcie dotyczyły zatem problemów rolników, w Polsce zespół projektowy wyróżnił najważniejsze: ograniczony dostęp do opieki medycznej i społecznej, bariery w cyfryzacji na obszarach wiejskich, trudności we współpracy pomiędzy rolnikami i w społecznościach wiejskich oraz sukcesja gospodarstw. Spośród czterech wymienionych, problematyczna współpraca stanowi czynnik wpływający również na wszystkie pozostałe trudności. Natomiast dostęp do opieki medycznej jest ograniczony na obszarach wiejskich zarówno ze względu na odległość dzielącą od najbliższego lekarza, jak i przez mniejsze komunikacyjne i czasowe możliwości dojazdu. Na trudności w dostępie do leczenia nakłada się ponadto obawa i niechęć do korzystania z pomocy, szczególnie w kwestiach psychologicznych.
Następnym krokiem, po zdiagnozowaniu najważniejszych problemów, było odnalezienie przykładów innowacji społecznych, które stanowiłyby odpowiedź na te właśnie problemy. W związku z wieloletnim zaangażowaniem Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w rozwój gospodarstw opiekuńczych, polski zespół projektowy zdecydował się przedstawić i opisać nowatorski projekt „Samodzielnie (nie samemu) – wspieranie osób z niepełnosprawnością w powiecie tucholskim”, zarządzany przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi, któremu partneruje KPODR oraz dwie organizacje pozarządowe. Projekt realizowany jest w gospodarstwach rolników przy wsparciu specjalistów angażowanych wedle potrzeb uczestników, tj. psychologa, rehabilitanta, logopedy, prawnika czy pielęgniarki. Zasoby i specyfika pracy w gospodarstwach rolnych wspierają proces usamodzielniania – uczestnicy opiekują się zwierzętami, pracują w ogrodzie, przygotowują posiłki. Model usamodzielniania osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, w oparciu o działania aktywizujące i treningi prowadzone na bazie gospodarstw rolno-opiekuńczych, powstały na potrzeby projektu „Samodzielnie (nie samemu)…”, jest promowany obecnie jako kandydat do rozwiązania systemowego. Powstały na ten temat opracowania oraz filmy, odbyły się spotkania informacyjne i wizyty studyjne mające na celu poszerzenie świadomości w tej kwestii poza województwem kujawsko-pomorskim. Projekt FARMWELL daje dodatkowo szansę na promocję tych działań poza granicami Polski, a jego końcowa faza obejmuje również zebranie i przedstawienie politycznych zaleceń programowych (ang. policy recommendations) na szczeblu unijnym, będą one komunikowane i udostępniane szerokiemu gronu uczestników ostatniego spotkania w projekcie, które odbędzie się w dniach 12–13 grudnia 2023 r. w podbrukselskim Leuven. Na spotkanie partnerzy projektowi zapraszają rolników, specjalistów związanych z innowacjami, a także interesariuszy politycznych szczebla krajowego i unijnego. Wszyscy goście będą mieli okazję zapoznać się z innowacjami, m.in. podczas tzw. sesji plakatowej, a sami rolnicy wezmą udział w debacie na temat prezentowanych innowacji, podczas której odniosą się do potencjału ich zastosowania w swoich regionach.
Ponadto, po zakończeniu projektu pozostaną do dyspozycji materiały on-line, przede wszystkim filmy i baza innowacji społecznych (ang. Toolbox), która ma stanowić instruktaż do potencjalnego rozpoczęcia podobnych działań w innych krajach europejskich.
W innej formie rolników i związanych z nimi interesariuszy angażuje IPMWORKS – rolników przede wszystkim poprzez aktywne uczestnictwo w sieci gospodarstw demonstracyjnych, a przedstawicieli powiązanych instytucji – poprzez tzw. Krajową Sieć Interesariuszy (ang. National Policy Network).
Sieć gospodarstw demonstracyjnych IPMWORKS to krajowe sieci utworzone w 16 państwach partnerskich, tworzące wspólnie ogólnoeuropejską sieć, w ramach której specjaliści, tzw. trenerzy sieci (ang. hub coaches) wspierają rolników w organizowaniu wydarzeń demonstracyjnych promujących efektywne rozwiązania z zakresu integrowanej ochrony roślin. Dodatkowo, rolnicy z danej sieci mają szansę na wyjazd do jednego z krajów partnerskich i wymianę praktycznej wiedzy i umiejętności.
Rozpoczął się ostatni rok projektu, najprawdopodobniej najbardziej intensywny, który poza wydarzeniami demonstracyjnymi obejmie również organizację: webinariów specjalistycznych z udziałem doradców i rolników (w Polsce KPODR koordynuje prace nad szkoleniem dla sektora roślin uprawnych, któremu przewodniczy), dwóch spotkań informacyjnych dotyczących bieżących działań odnośnie Europejskiego Zielonego Ładu, trzech szkoleń w każdym z 16 krajów dla doradców, rolników i innych interesariuszy, nt. działań demonstracyjnych promujących ideę integrowanej ochrony roślin zarówno w aspekcie ekologicznym, jak i ekonomicznym, a w Polsce dodatkowo KPODR będzie gościł u siebie wszystkich partnerów i przedstawicieli Komisji Europejskiej we wrześniu 2024 na 3-dniowym finałowym spotkaniu partnerskim. Podobnie jak w FARMWELL-u, powstają także rekomendacje dla interesariuszy szczebla unijnego – w tym przypadku odnośnie zrównoważonego stosowania pestycydów (ang. SUR – Sustainable use of pesticides regulation).
W projekcie IPMWORKS powstały różnego rodzaju opracowania dla specjalistów i rolników (bazy danych, broszury dotyczące zaangażowanych gospodarstw demonstracyjnych i najciekawszych praktyk IO, prezentacje i filmy), które są nastawione na ich praktyczne wykorzystanie. Z jednej strony, wykorzystywane są najnowsze technologie dotyczące m.in. mechanicznego odchwaszczania, z drugiej – sama idea praktycznej, polowej wymiany doświadczeń oraz zbierania danych poprzez współpracę na linii: rolnik – doradca, nie jest nowa, i sam KPODR ma za sobą bardzo duże doświadczenie w tej kwestii.
Marek Radzimierski, specjalista ds. produkcji roślinnej i doradca z wieloletnim stażem, tak podsumowuje wagę podobnych działań: „Od bardzo dawna organizujemy spotkania dla rolników i u rolników wokół konkretnych problemów lub nowych rozwiązań technologicznych mających poprawić wyniki plonowania, obniżyć koszty, zoptymalizować skuteczność zabiegów chemicznych czy nawożenia, upowszechnić nowe wydajniejsze lub odporniejsze odmiany roślin uprawnych itd. Ten dobrze rozwijający się kierunek doradztwa w Polsce uległ pewnemu spowolnieniu podczas procesu wdrażania procedur UE przed przystąpieniem Polski do Wspólnoty na rzecz działań proekonomicznych oraz nauki i wdrażania procedur. Obecnie widoczny jest jednak powrót do technologii, bo, jak twierdzą sami rolnicy, jest bardzo pilna potrzeba zarówno wspólnego działania, szybkiego wdrażania postępu biologicznego i nowych rozwiązań, a zastosowanie nowości we własnym gospodarstwie przez kilku rolników daje szybko obraz korzyści, a także problemów, których można uniknąć dzięki wzajemnej obserwacji. Przykładem są demonstracje prowadzone przez KPODR w temacie „Porównanie plonowania nowych odmian pszenic (rzepaku ozimego) w warunkach technologii gospodarstwa rolnego.” Współpraca w tym zakresie hodowców odmian, rolników i KPODR jako organizatora dają możliwość obiektywnego spojrzenia na prace hodowlane nie tylko ze względu na plonowanie, ale także np. możliwości wykorzystania odporności odmian na patogeny, odporności na suszę, mrozy czy jakość gleb.”
Podsumowując, oba projekty programu Horyzont 2020, w jakich ma przyjemność uczestniczyć KPODR, stanowią wartość dodaną dla innych aktywności Ośrodka, promują i wspierają efektywne działania na rzecz rolników i mieszkańców obszarów wiejskich.
Anna Kaszkowiak, KPODR
Powyższy artykuł to druga część, pierwsza to: „Wnioski z prac w projektach unijnych programu Horyzont 2020: IPMWORKS i FARMWELL.Część 1. Czym są programy Horyzont i dlaczego warto w nich uczestniczyć – perspektywa ośrodka doradztwa rolniczego oraz współpracujących z nim rolników”, „WKP” nr 269.