Przez dziesięciolecia wiele kuchni, nie tylko polskich, zdobiły fajansowe naczynia o niepospolitych wzorach w kolorze kobaltu lub brązu. Nadal służą w zastawie stołowej lub zdobią ściany i biurka. Talerze, kubki, cukiernice. W 2023 roku przypada 150 rocznica Fabryki Fajansu we Włocławku.
W moim, rodzinnym domu wśród pamiątek znajdują się talerze ręcznie malowane – nagroda z ciechocińskich spotkań z folklorem „Wiosna pod Tężniami”. Pamiątka powstała w fabryce fajansu we Włocławku. Ta ceramika towarzyszyła mi wiele lat, ale dopiero niedawno przyjrzałam jej się dokładniej. Przy okazji obejrzałam wszystkie fajansowe cudeńka w domu, aby sprawdzić, które z nich były wykonane we Włocławku. Każdy wyrób, który powstał we włocławskiej fabryce posiada odpowiednią sygnaturkę. Wizyta w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej przy ul. Słowackiego we Włocławku była pretekstem, aby obejrzeć wystawę włocławskiego fajansu, który gości tam z wystawą stałą. Włocławskie muzeum posiada ogromne zbiory- kilkanaście tysięcy obiektów fajansowych, od najstarszych, powstałych 150 lat temu, aż do współczesnych. Pomimo tego, że często na przestrzeni mojego życia stykałam się z tą charakterystyczną twórczością, to niepowtarzalność i znaczenie tego rękodzieła odkryłam dopiero po obejrzeniu wystawy i zapoznaniu się z historią fabryki. Wielkim zaskoczeniem były rozmiary manufaktury i zasięg działalności, 120 lat produkcji przeplatającej się z historią miasta. Fajansowe talerze w domu moich rodziców nabrały innego znaczenia. Nie były już tylko pamiątką, ale cząstką wieloletniej tradycji i historii, zamkniętą w ręcznie malowanym fajansie.
Pamiątka rodzinna
Sygnatura fabryki
Sygnatura
Ze zbiorów prywatnych – U. Nowakowska
Ze zbiorów prywatnych – U. Nowakowska
Ze zbiorów prywatnych – U. Nowakowska
Ze zbiorów prywatnych – U. Nowakowska
Ze zbiorów prywatnych – U. Nowakowska
Ze zbiorów prywatnych -U. Nowakowska
Rok 2023 jest rokiem szczególnym dla włocławskiego „Fajansu” . W tym roku mija równo 150 lat od powstania pierwszego zakładu na ulicy Żelaznej ( obecnie Kościuszki). Na przestrzeni lat uruchomiono kilka zakładów, gdzie powstawały słynne i pożądane „Włocławki”: na Kościuszki, Starodębskiej, placu Staszica czy ulicy Płockiej. W najświetniejszych latach pamiątki z fajansu wyjeżdżały do wielu zakątków świata: do krajów Afryki, Indii, Ameryki Południowej, a nawet Australii. Zjeżdżała się rodzina z całej Polski, aby zakupić cudeńka z włocławskiego fajansu. Na przełomie XIX i XX wieku w dwóch równolegle funkcjonujących fabrykach zatrudniano ok. 500 osób. Wyroby fajansowe z Włocławka zdobywały uznanie na międzynarodowych targach i wystawach: w Paryżu, Mediolanie, Wiedniu, Zagrzebiu czy Geteborgu. Wysoki poziom artystyczny fajansowe wyroby zawdzięczały artystom współpracującym z fabryką oraz malarkom pracującym w fabryce. Malarki swoje zdolności mogły prezentować podczas „Biennale Fajansu Włocławskiego” czyli konkursów malowania fajansu . Pierwsze Biennale zorganizowano w 100lecie istnienia fabryki w 1973r. W konkursie brali udział najzdolniejsi. Jury oceniało walory artystyczne oraz pracę twórczą malarek oraz malarzy. Głównym motywem konkursów był motyw ludowy. Zamknięcie przedsiębiorstwa w latach 90tych XX wieku to ogromna strata. Po prawie 120 latach fabryka niespodziewanie zaprzestała produkcji. Przerwano proces naturalnego przekazywania umiejętności wykonywania naczyń, a przede wszystkim ręcznego zdobienia . Na szczęście znaleźli się ludzie, którym los tej niepowtarzalnej ceramiki nie pozostał obojętny. W 2002 roku powstaje nowa fabryka. We Włocławku, na Falbance znów powstaje fajans, a tradycja jest kontynuowana.
Publikacja Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku
Ze zbiorów muzeum-wystawa stała
Ze zbiorów muzeum-wystawa stała
Ze zbiorów muzeum-wystawa stała
Ze zbiorów muzeum-wystawa stała
Ze zbiorów muzeum-wystawa stała
W „Roku 150 lat włocławskiego fajansu”, w mieście odbywać się będą wydarzenia kulturalne, naukowe oraz rozrywkowe poświęcone wyrobom z fajansu. Wystawy, spotkania , konkursy, spacery z przewodnikiem szlakiem „fajansowej” historii, a nawet pokazy mody. Wszystko, aby przypomnieć i promować to, czym miasto mogło się szczycić od drugiej połowy XIX wieku. Te fajansowe cudeńka to nie tylko ceramika codziennego użytku, to bogactwo form i dekoracji, to małe dzieła sztuki. Niepowtarzalna wizytówka wyróżniająca Włocławek na tle innych miast. Częstym motywem, zdobiącym talerze, amfory, solniczki, a ostatnio ceramikę artystyczną w postaci biżuterii jest kujawska róża. Kilka zgrabnych pociągnięć pędzla. Ten ludowy motyw, ręcznie malowany stał się kulturowym znakiem nie tylko wyrobów fajansowych. Kujawska róża wyszła z muzeum i pracowni zdobniczych do szerszej przestrzeni publicznej. Będzie towarzyszyć mieszkańcom oraz gościom w wielu miejscach miasta, jako coś charakterystycznego i nierozerwalnie związanego z miastem, z którego wyrosła, z którego historią się splotła.
Urszula E. Nowakowska
KPODR w Minikowie
Zdjęcia wykonała U. Nowakowska
Źródła:
„Pamiątka z fajansu. W 140. rocznicę powstania przemysłu ceramicznego we Włocławku.” – K. Bandziak Kwiatkowska
https://wloclawek.naszemiasto.pl/- „Róża kujawska będzie promować Włocławek w Polsce i Europie.”
https://www.galeriabwa.bydgoszcz.pl/- „Karolina Bandziak-Kwiatkowska. Nie tylko róża… Fajans włocławski (1945-1991)”
https://bydgoszcz.tvp.pl/- „Fabryka fajansu świętuje w tym roku 150-lecie. Włocławek przygotowuje szereg wydarzeń.”
https://www.wloclawek.eu/- „Rok 2023 rokiem 150 lat fajansu włocławskiego”