Początki agroturystyki sięgają XIX wieku, kiedy to gospodarze przyjmowali na wypoczynek tak zwanych letników. W powojennej Polsce również wypoczywano na wsi, ale wyjazdy te nazwano „wczasami pod gruszą”, a zakłady pracy dofinansowywały swoim pracownikom tę formę wypoczynku. Czasy to odległe, choć moje zawodowe zetknięcie z agroturystyką zaczęło się też dawno temu, bo na początku lat 90. ubiegłego wieku. Przełom polityczny i gospodarczy, jaki miał miejsce w tym czasie, umożliwił rolnikom podjęcie aktywności gospodarczej w oparciu o zasoby gospodarstwa rolnego. Jedną z form takiej aktywności była właśnie agroturystyka, która nie wymagała ani założenia działalności gospodarczej, ani prowadzenia szczegółowych zapisów rachunkowych i innej skomplikowanej dokumentacji.
Na tym etapie my, doradcy podczas szkoleń i spotkań z rolnikami wskazywaliśmy na korzyści i wyjaśnialiśmy aspekty prawne związane z przyjmowaniem gości w gospodarstwie rolnym. Początkowo skupialiśmy się na właściwej interpretacji obowiązujących przepisów i choć pojęcie „agroturystyka” nie występuje w żadnym z nich, to do tej działalności ma zastosowanie kilka ustaw i rozporządzeń. Tak więc wyjaśnialiśmy, że z podatku dochodowego od osób fizycznych zwolnieni są ci rolnicy, którzy prowadzą gospodarstwo rolne, przyjmują gości na wypoczynek w pokojach znajdujących się w domu mieszkalnym, a tych pokoi nie może być więcej niż pięć. Ponadto obsługą gości powinna zajmować się tylko rodzina rolnika.
Mówiliśmy o standardzie usługi agroturystycznej, w tym o odpowiednim wyposażeniu pokoi, przygotowaniu miejsc do wypoczynku na terenie gospodarstwa, zaznajomieniu się z lokalnymi atrakcjami i spojrzenia na nie z perspektywy osoby z zewnątrz. Przypominaliśmy również o zadbaniu o bezpieczeństwo przebywających w gospodarstwie gości. Wydzielenie strefy wypoczynku, przygotowanie regulaminu pobytu, wyznaczenie drogi ewakuacji, umieszczenie w widocznym miejscu telefonów alarmowych to niektóre z poruszanych kwestii. Wraz ze zmieniającą się rzeczywistością szkoliliśmy i doradzaliśmy w zakresie specjalizacji oferty w oparciu o specyfikę gospodarstwa i skierowaniu jej do określonej grupy turystów. Duże kontrowersje budził pomysł, by niektórzy właściciele gospodarstw rozważyli przygotowanie oferty dla osób, rodzin bez dzieci. Wielu kwaterodawców obawiało się negatywnych reakcji potencjalnych gości. Tymczasem okazało się, że wiele osób poszukuje właśnie takich miejsc.
Zwracaliśmy też uwagę na aspekt psychologiczno-społeczny tej działalności. Goście przyjeżdżający na wypoczynek będą obecni w domu gospodarza całą dobę, będą ciekawi życia na wsi, w gospodarstwie i będą oczekiwali poświęcenia im czasu. Nie każdy sprosta temu wyzwaniu.
Fot. Forum Turystyki Wiejskiej w Fojutowie, 2012 rok
Fot. Wizyta w Agroturystyce przy Klasztorze Tomasz Pankanin, Bysławek, powiat tucholski 2012 r.
Po kilku sezonach prowadzenia agroturystyki część kwaterodawców zrezygnowała, ale inni rolnicy zainteresowali się tą formą przedsiębiorczości, a ci, którzy nadal przyjmowali gości czuli potrzebę rozwoju i współpracy z innymi gospodarstwami. Pomagaliśmy w tworzeniu stowarzyszeń, zadaniem których miało być wsparcie zrzeszonych w nich właścicieli gospodarstw agroturystycznych.
O powodzeniu w prowadzeniu i rozwoju agroturystyki decyduje produkt agroturystyczny o wyraźnej tożsamości. Mówiliśmy o konieczności zachowania autentyczności w kształtowaniu oferty i dostosowywaniu jej do zmieniających się preferencji gości. Wskazywaliśmy również na jakość i markę produktu agroturystycznego, który ma się wyróżniać komfortem, nowoczesnością i profesjonalizmem, połączonym z tradycją życia wiejskiego.
Kwaterodawcy, świadomi wymagań gości i konieczności podnoszenia standardu świadczonych usług podejmowali się realizacji nie tylko koniecznych inwestycji, ale też i takich, które pozwalały wyróżnić obiekt i zwiększyć jego konkurencyjność. Wskazywaliśmy na możliwości wykorzystania w tym celu funduszy unijnych. Organizowaliśmy szkolenia w tym zakresie, doradzaliśmy indywidualnie i pomagaliśmy zainteresowanym opracować wnioski
i plany, począwszy od działania „Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów” w ramach SPO 2004–2006.
Ważną inicjatywą podjętą na rzecz rozwoju agroturystyki i turystyki była realizacja 3 działań o dofinansowanie ze środków EFS – projekt w ramach Priorytetu 2 – Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004–2006. Pierwsze działanie to „Edukacja rolników i domowników chcących rozpocząć działalność agroturystyczną” realizowane od marca do sierpnia 2006 r. Drugie działanie zatytułowane „Edukacja rolników i domowników zainteresowanych dywersyfikacją dochodów” i trzecie pt. „Edukacja rolników i domowników w zakresie agroturystyki” przeprowadziliśmy od marca 2005 roku do marca 2006 roku. Instytucją wdrażającą i nadzorującą realizację był Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu.
Większość omawianych zagadnień poruszaliśmy również na łamach miesięcznika „Wieś Kujawsko-Pomorska”.
Zwracaliśmy uwagę na rolę promocji i reklamy oraz pomagaliśmy w tej promocji. Na imprezach wystawienniczo-targowych, jak „Dni Otwartych Drzwi” w Zarzeczewie, „Lato na Wsi” w Minikowie, „Barwy Lata – Dary Jesieni” w Przysieku, udostępnialiśmy miejsca i stoiska wystawowe właścicielom gospodarstw agroturystycznych i obiektów turystyki wiejskiej, by mogli zainteresować potencjalnych gości swoimi ofertami. Opracowaliśmy również informator „Gospodarstwa agroturystyczne województwa kujawsko-pomorskiego”, który wydaliśmy w roku 2006. Rok później, w ramach programu Leonardo da Vinci wydaliśmy „Katalog gospodarstw eko-agroturystycznych z Polski, Niemiec i Włoch”.
Jednym z istotnych działań KPODR było coroczne organizowanie, wspólnie z Redakcją Rolną I Programu Polskiego Radia konkursu na najlepsze gospodarstwa agroturystyczne w województwie kujawsko-pomorskim. Przez szereg lat laureaci etapu wojewódzkiego konkursu „Zielone Lato” zdobywali laury na szczeblu krajowym. Kryteria, według których komisja konkursowa oceniała gospodarstwa mobilizowały właścicieli do podnoszenia jakości świadczonych usług i obejmowały: urządzenie i funkcjonowanie gospodarstwa, jakość świadczonych usług, ekologiczny system oddziaływań: środowisko – człowiek, standard gospodarstwa, inwestycje w gospodarstwie dotyczące bezpośrednio prowadzonej działalności, konkurencyjność ceny, szczególne atrakcje związane z gospodarstwem i okolicą, aktywność w propagowaniu własnej oferty agroturystycznej, znajomość języków obcych, promocja produktu tradycyjnego.
Równie ważnym elementem promującym gospodarstwa agroturystyczne z regionu Pomorza i Kujaw jest utworzona i zamieszczona w internecie baza danych o gospodarstwach agroturystycznych. Wymaga ona systematycznej aktualizacji, którą przeprowadzają zarówno doradcy, jak i właściciele gospodarstw.
Od 2009 roku, wspólnie z Urzędem Marszałkowskim Województwa Kujawsko-Pomorskiego, podjęliśmy się organizacji regionalnego konkursu „AGRO-wczasy”, który z pewnymi zmianami, nadal realizujemy. Konkurs promuje gospodarstwa i obiekty turystyki wiejskiej posiadające atrakcyjną ofertę oraz wysoki standard świadczonych usług i niewątpliwie wywołuje zdrową rywalizację wśród kwaterodawców. Rezultatem konkursu „AGRO-wczasy” było i jest wyłonienie kolejnych obiektów turystyki wiejskiej oraz gospodarstw agroturystycznych posiadających atrakcyjną ofertę oraz świadczących usługi na wysokim poziomie. Zgłoszenia przyjmowane są w trzech kategoriach: I gospodarstwa agroturystyczne, II usługi turystyki wiejskiej oraz III obiekty z atrakcyjną kuchnią regionalną. Laureaci nagradzani są podczas Forum Turystyki Wiejskiej, którego celem jest integracja środowisk związanych z turystyką w województwie kujawsko-pomorskim oraz podejmowanie działań zmierzających do doskonalenia istniejących i stworzenia nowych, atrakcyjnych produktów turystycznych.
Zainteresowania i potrzeby nabywców usług turystycznych podlegają ciągłym zmianom. Równocześnie na rynku turystycznym pojawia się coraz więcej konkurencyjnych produktów. W związku z tym niezbędne jest ciągłe doskonalenie oferty wypoczynku w gospodarstwie rolnym i środowisku wiejskim. Obecnie większość właścicieli obiektów świadczących usługi turystyczne na terenach wiejskich zdaje sobie z tego sprawę, oczekując bezpośredniego doradztwa i pomocy w tworzeniu indywidualnych, specyficznych, często specjalistycznych produktów turystycznych.
Laura Maciejewska, fot. archiwum KPODR
Laura Maciejewska całe swoje zawodowe życie (od 1983 r.) związała z doradztwem. Początkowo wykonywała analizy ekonomiczne dla Gospodarstwa Pomocniczego w Starym Brześciu działającego przy Wojewódzkim Ośrodku Postępu Rolniczego. Później w Ośrodku Doradztwa Rolniczego pracowała w dziale ekonomiki, a od początku lat 90. XX w. była specjalistką ds. przedsiębiorczości. Obecnie na emeryturze.