Wzrastające zainteresowanie konsumentów produktami spożywczymi wysokiej jakości o znanym pochodzeniu jest coraz bardziej widoczne. Cenimy sobie wyroby regionalne, wyrabiane według starych, ściśle określonych receptur. Często klient woli kupić droższą i smaczniejszą wędlinę czy ser, o ugruntowanej renomie od znanego producenta, niż produkty o której nie wie, skąd pochodzą i w jaki sposób zostały wytworzone. Wiąże się to z ogólną tendencją do jedzenia smaczniej i zdrowiej. Wiele tych produktów chronionych jest specjalnymi oznaczeniami, które staja się źródłem wielu informacji dla konsumenta wpływając na podejmowanie decyzji o zakupie. Oznaczenia te gwarantują wysoką unikalną jakość i potwierdzają ich wybitne walory smakowe. W Polsce rynek produktów o wysokiej, ponadstandardowej, potwierdzonej jakości produkcji rozwija się dynamicznie. Zdrową żywność przynajmniej raz w tygodniu kupuje już 40 procent Polaków. Jesteśmy postrzegani jako jeden z większych eksporterów takiej żywności w Europie gdzie oprócz wysokiej jej jakości konkurujemy niższą ceną. W europejskim systemie jakościowym zostały rozróżnione dwie kategorie produktów. Produkty tradycyjne (GTS), oraz Produkty regionalne znanego pochodzenia (Chronione Nazwy Pochodzenia(CHNP) oraz Chronione Nazwy Oznaczeń Geograficznych CHNOG).
Chronione Nazwy Pochodzenia
Nadaje się produktowi, którego nazwa nawiązuje do miejsca regionu lub w wyjątkowych przypadkach kraju którego produkt jest wytwarzany. Posiada ścisły związek z miejscem pochodzenia. Wszystkie surowce pochodzą z określonego obszaru do którego odnosi się nazwa a cały proces technologiczny, czyli produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym. Dla przykładu jednym z pierwszych ( po bryndzie podhalańskiej) produktem zarejestrowanym pod tym znakiem jest popularny oscypek. Produkcja oscypka może odbywać się wyłącznie w niektórych gminach województwa śląskiego i małopolskiego oraz powiatach nowotarskimi i tatrzańskim przez baców, którzy uzyskali certyfikat potwierdzający zgodność sposobu jego wytwarzania z metodami produkcji opisanymi w specyfikacji. Zarejestrowane bacówki są poddawane licznym kontrolom ze strony Powiatowego Inspektora Weterynarii, Sanepidu, Związku Hodowców Owiec i Kóz, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Oscypek można produkować tylko od maja do września, a sprzedawać do końca października. Prawo zakłada, że certyfikowany oscypek powinien zawierać minimum 60% mleka owczego. Pozostałe serki owcze produkowane przez górali, którzy nie posiadają odpowiednich certyfikatów określane są z reguły inną nazwą. I tak u podnóża polskich Tatr uważny turysta może zauważyć hasła: o.scypki, scypki, serki bacy, sery podhalańskie. Do polskich produktów z tym znakiem należą jeszcze miedzy innymi: fasola „Piękny Jaś” z Doliny Dunajca, fasola wrzawska, karp zatorski, miód z Sejneńszczyzny, podkarpacki miód spadziowy, wiśnia nadwiślanka.
Chronione Oznaczenia Geograficzne
Na opakowaniu produktu można umieścić ten znak jeżeli renoma jaką cieszy się produkt i jego specyficzne cechy związane są z jego pochodzeniem geograficznym ( klimat, ukształtowanie terenu, roślinność lub lokalnymi umiejętnościami wytwarzania ( metody i tradycje wytwarzania). Nazwa produktu nawiązuje do miejsca regionu z którym jest związany a co najmniej jeden etap procesu produkcyjnego odbywa się na obszarze do którego odnosi się nazwa produktu. W odróżnieniu od Chronionej Nazwy Pochodzenia na tym określonym obszarze może odbywać się jeden z trzech procesów: produkcja, przetwarzanie lub też przygotowywanie produktu. Do polskich produktów z tym znakiem należą: andruty kaliskie, cebularz lubelski, chleb prądnicki, fasola korczyńska, jabłka grójeckie, jabłka łąckie, jagnięcina pohalańska, kiełbasa lisiecka, kołacz śląski, miód drahimski, miód kurpiowski, miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, obwarzanek krakowski, rogal świętomarciński, ser koryciński swojski, śliwka szydłowska, truskawka kaszubska, wielkopolski ser smażony, krupniok oraz suska sechlońska, która jest dobrym przykładem nadania znaku chronionych oznaczeń geograficznych. Nazwa suska sechlońska wywodzi się z miejscowej gwary. „Suska” oznacza suszkę, czyli podsuszoną i podwędzoną śliwkę. Określenie sechlońska pochodzi od nazwy miejscowości Sechna, leżącej w gminie Laskowa, z której wywodzi się tradycja suszenia. Związek suski sechlońskiej z regionem opiera się na renomie, która ukształtowała się w oparciu o długoletnią tradycję wytwarzania tego produktu i wyjątkowych umiejętnościach lokalnych producentów dotyczących tradycyjnych metod suszenia i wędzenia. Konstrukcja suszarni i sposób suszenia i wędzenia wyraźnie odróżniają się od metod produkcji wykorzystywanych w innych częściach kraju.
Gwarantowana Tradycyjna Specjalność
Produkty te charakteryzujące się znakomitą jakością i tradycyjnym charakterem. Często pochodzą z konkretnego kraju lub obszaru, ale ich upowszechnienie i renoma sprawia, ze produkowane są także w innych krajach. Specyficzny charakter, nazwa lub specyficzny surowiec w sposób klarowny odróżniają te produkty od podobnych im produktów lub też produktów należących do tej samej kategorii. Nazwa produktu rolnego musi być tradycyjna i zgodna z przepisami krajowymi bądź też ustalona zwyczajowo. Produkt musi być w obiegu co najmniej 30 lat, można go produkować na cały świecie pod tą nazwa wg ściśle określonych i zatwierdzonych receptur. Produktem, którego nazwa jest zbyt rozpowszechniona by ją zastrzec są na przykład kabanosy czy kiełbasa krakowska. Na listę produktów z tym znakiem wpisano także miody pitne ( półtorak dwójniak ,trójniak czwórniak),miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, olej rydzowy, kiełbasę jałowcową ,kiełbasę myśliwską oraz pierekaczewnik. Pierekaczewnik to wypiek o wyglądzie zewnętrznym przypominającym skorupę ślimaka. Specyfiką produktu jest niewątpliwie jego wielowarstwowa struktura będąca rezultatem układania na sobie cienkich (prawie przezroczystych) warstw ciasta. Po ułożeniu na sobie wszystkich warstw ciasta oraz farszu (słodki lub mięsny) całość zwija się w rulon. Nazwa „pierekaczewnik” wyraża specyficzny charakter produktu, ponieważ w wolnym tłumaczeniu z języka białoruskiego oznacza „przekładaniec” (wielowarstwowe ciasto). Mam nadzieję, że tym artykułem zainteresowałem coraz bardziej świadomych, ale niekoniecznie w pełni poinformowanych konsumentów, że warto przy przeglądaniu półek sklepowych zwracać uwagę na produkty z pozoru nieważnymi kolorowymi znaczkami na opakowaniach, takimi jak: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne, Gwarantowana Tradycyjna Specjalność.
Piotr Sawa
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego