Ewenementem życia na wsi są koła gospodyń wiejskich. Ich działalność ukazuje nam niezwykłą prawidłowość, że folklor i tradycja może być również podstawą do przejawów różnych form przedsiębiorczości i nowoczesności. Organizacje te przetrwały różne zawirowania historyczne. W ostatnich czasach przeżywają wręcz swój renesans. Pojawiły się bowiem nowe możliwości ich funkcjonowania i finansowania.
Jak mówią historycy, Kółka Rolnicze, których część stanowią koła gospodyń wiejskich, powstały z potrzeby samoobrony chłopstwa przed narodowym i ekonomicznym unicestwieniem w zaborach: pruskim, rosyjskim i austriackim. Posiadają one więc już ponad 150-letnią tradycję. Pierwsze koło gospodyń pod nazwą „Towarzystwo Gospodyń” powstało w 1866 roku w Piasecznie koło Gniewa na Pomorzu, a pierwsze o nazwie KGW, nazwie która obowiązuje do dziś, założyła Filipina Płaskowicka w Janisławicach, w woj. łódzkim w 1877 roku. Ich głównym zadaniem było rozwiązywanie codziennych problemów, z jakimi borykały się gospodarstwa rolne. Kółka Ziemianek i Koła Gospodyń Wiejskich organizowały pogadanki i kursy, takie jak kursy szycia, haftu, gotowania i pieczenia. Upowszechniały wśród gospodyń wiejskich wiedzę na temat zdrowia, higieny czy wychowania dzieci. Uczyły umiejętnego wykorzystywania dostępnych w gospodarstwie produktów, przyrządzania z nich potraw oraz przetworów. Propagowano uprawę warzyw i chów zwierząt, wdrażano nowe ich odmiany i rasy.
Obok propagowania nowinek koła gospodyń wiejskich kultywowały tradycje kulinarne, była to także ostoja folkloru i dziedzictwa kulturowego. Organizowano różnego rodzaju spotkania ludowe, zabawy, biesiady połączone z tradycyjnymi dla danego regionu obrzędami. Dużo z tych funkcji pozostało do dziś. Koła gospodyń wiejskich przetrwały i mają się dobrze, oparły się nawet trudnościom okresu lat 90. i wprowadzeniu gospodarki wolnorynkowej. Głęboko zakorzeniona tożsamość regionalna nie pozwoliła im zaginąć. Dziś przeżywają swój rozkwit. Koła gospodyń to specyficzna forma przedsiębiorczości, która może być prowadzona na obszarach wiejskich. Na bazie tych organizacji można zdziałać wiele dobrego dla lokalnej społeczności. Koła aktywnie współpracują z samorządami biorąc czynny udział w wielu wydarzeniach społeczno-kulturalnych, tworzące się struktury Lokalnych Grup Działania (LGD) bardzo często korzystały i korzystają ze struktur KGW, proponując udział w swoich inicjatywach.
Ośrodkom doradztwa rolniczego łatwiej dotrzeć z ofertą doradczą, szkoleniową czy też targową do środowisk wiejskich za pośrednictwem aktywnych kół. Wśród członków KGW są głównie kobiety, ale nie brak również panów. Kobiety wiejskie dostrzegają potrzebę zrzeszania się, pragną poprawiać swą sytuację, aby na obszarach wiejskich żyło się coraz lepiej. Widzą potrzebę korzystania ze środków unijnych, aby zmieniać wizerunek polskiej wsi. Jednocześnie, tak jak dawniej, kultywują tradycje ludowe. Nie odbędzie się żadna impreza gminna bez udziału i pomocy pań z KGW. Obchody dożynkowe są obowiązkowo uświetniane przez członkinie kół, które ubrane w stroje ludowe, niosące wieńce dożynkowe stanowią niezaprzeczalnie jeden z głównych elementów tych uroczystości. To członkinie KGW są inicjatorkami różnych wydarzeń w swych małych ojczyznach: konkursów kulinarnych, pikników, wyjazdów krajoznawczych, biesiad, obrzędów tradycyjnych.
Wyceczka krajoznawcza członkiń KGW z gminy Bądkowo
Do niedawna KGW działały w oparciu o ustawę z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników, na mocy której były one częścią struktur Kółek Rolniczych i nie posiadały osobowości prawnej, chyba że zarejestrowały się jako stowarzyszenie. Koła takie nie otrzymują bezpośrednio dla siebie pomocy finansowej z budżetu państwa, nie posiadając osobowości prawnej nie mogłyby takiej dotacji rozliczyć. Niemniej jednak pozyskują niewielkie wsparcie ze strony swej rodzimej organizacji – Związków Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych oraz od lokalnych samorządów z racji ścisłej z nimi współpracy. Ta forma działania nie daje też możliwości legalnej sprzedaży. Na jarmarkach, targach, imprezach plenerowych koła mogą to robić jedynie w ramach tak zwanej sprzedaży okazjonalnej. Koło powinno jednak wówczas potrafić wykazać, że jest to sprzedaż prowadzona okazjonalnie. Jeśli dojdzie do kontroli przez Urząd Skarbowy to często udowodnienie tego faktu może być problematyczne. Wszystko zależy od interpretacji danego Urzędu.
Pokaz kulinarny – Zbrachlin 2012
Nowe pole do działania dla kół dała Ustawa z dnia 9 listopada 2018 roku o kołach gospodyń wiejskich, która weszła w życie 29 listopada 2018 roku. Określa ona formy i zasady dobrowolnego zrzeszania się w koła gospodyń wiejskich oraz tryb zakładania i organizację wewnętrzną KGW. „W myśl ustawy KGW jest dobrowolną, niezależną od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego, samorządną społeczną organizacją mieszkańców wsi, wspierającą rozwój przedsiębiorczości na wsi i aktywnie działającą na rzecz środowisk wiejskich” – zaznacza ustawodawca.
Nowo powstające koło gospodyń wiejskich podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich prowadzonego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Z chwilą dokonania wpisu do rejestru koło gospodyń wiejskich nabywa osobowość prawną, zostaje w pełni samorządną organizacją mieszkańców wsi, niezależną m.in. od kółek rolniczych oraz od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego. Ma wówczas możliwość legalnego handlu i uzyskania dochodu z prowadzonej, zgodnie z Ustawą, sprzedaży wyrobów sztuki ludowej, w tym rękodzieła i rzemiosła ludowego i artystycznego lub żywności regionalnej. Zarejestrowane koła mogą także ubiegać się o dotacje celowe z budżetu państwa przeznaczone na realizację zadań statutowych.
Po uprzednim zarejestrowaniu koła w Biurze Powiatowym ARiMR można o nią wnioskować w terminach ogłoszonych przez Agencję. Na co można przeznaczyć pozyskane środki? Ustawa określa te cele dość ogólnie. Są to: prowadzenie działalności społeczno-wychowawczej i oświatowo-kulturalnej w środowiskach wiejskich, prowadzenie działalności na rzecz wszechstronnego rozwoju obszarów wiejskich, wspieranie rozwoju przedsiębiorczości kobiet, inicjacja i prowadzenie działania na rzecz poprawy warunków życia i pracy kobiet na wsi, upowszechnianie i rozwijanie form współdziałania, gospodarowania i racjonalnych metod prowadzenia gospodarstw domowych, reprezentowanie interesów środowiska kobiet wiejskich wobec organów administracji publicznej, rozwijanie kultury ludowej, w tym w szczególności kultury lokalnej i regionalnej.
KGW Wołuszewo na dożynkach powiatowych w Odolionie – Pierwsza z lewej – Maria Świeczkowska, Gminna Przewodnicząca KGW Aleksandrów Kujawski
Jak zarejestrować KGW? Wszelkie niezbędne informacje znajdziemy na stronie internetowej Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl wchodząc na kafelek opatrzony napisem „Krajowy Rejestr Kół Gospodyń Wiejskich”. Tutaj znajdziemy podstawowe informacje dotyczące zasad zakładania KGW, wzorcowy statut koła, dokumenty niezbędne do wpisu do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich, dokumenty niezbędne do przyznania pomocy, a także wykaz pełnomocników ARiMR do spraw Kół Gospodyń Wiejskich. W każdym Biurze Powiatowym ARiMR jest bowiem wyznaczona osoba (pełnomocnik) współpracująca i pomagająca w rejestracji kół.
Koła gospodyń wiejskich w zakresie realizacji zadań mogą współpracować i współdziałać ze sobą oraz na zasadzie dobrowolności zrzeszać się i tworzyć związki kół gospodyń wiejskich. Zakładając koło lub związek kół należy pamiętać również o obowiązkach z tego wynikających. Są to obowiązki względem ARiMR (zgłaszanie wszelkich zmian w rejestrze oraz coroczne przedkładanie listy członków) oraz względem Urzędu Skarbowego (rejestracja, nadanie numeru NIP, prowadzenie comiesięcznej księgowości podatkowej, coroczne wypełnianie i wysyłanie deklaracji CIT-8 wraz z załącznikami). Odnośnie rachunkowości trzeba zaznaczyć, że dopuszcza się prowadzenie uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów dla KGW (UEPiK dla KGW). Należy pamiętać, że jeśli koło podjęło decyzję o prowadzeniu uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów, to musi o tym fakcie poinformować urząd skarbowy.
KGW Kaniewo na Festynie Barwy Lata – Dary Jesieni w Przysieku
W przypadku już istniejących kół decyzja, czy koło chce działać „po dawnemu” czy też zarejestruje się w Agencji zależy od członkiń. Natomiast jeśli zawiąże się całkiem nowe koło, wówczas powinno zarejestrować się w Agencji, gdyż nie ma już możliwości działania pod egidą Krajowego Związku Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych.
Koła Gospodyń, jak by nie patrzył, sprawiają, że życie na wsi jest ciekawsze i barwne, ich członkinie nie mogą narzekać na nudę. Stanowią one niezwykły mariaż tradycji z nowoczesnością i chyba to właśnie jest motorem napędowym KGW, które sprawiają, że rozwija się lokalna społeczność.
Tekst i fot. Anna Dykczyńska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek
Doradztwa Rolniczego