Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo.
Idee spółdzielczości narodziły się w XIX w., kiedy to w 1844 r. tkacze z angielskiego Rochdale pod Manchesterem wielkim wysiłkiem założyli sklep spożywczy, powołując tym samym Spółdzielnię Sprawiedliwych Pionierów. Ciekawostką jest, że mimo wielu przekształceń i zmian nazwy, spółdzielnia ta funkcjonuje do dnia dzisiejszego.
Jeżeli chodzi o Polskę inicjatorem zrzeszeń był Stanisław Staszic. Na bazie własnych włości założył w 1816 roku w regionie Hrubieszowskim Towarzystwo Ratowania się Chłopów w Nieszczęściach. Towarzystwo być może przetrwałoby nawet do dzisiaj, ale w 1952 r. Bolesław Bierut zlikwidował je dekretem.
Bez względu na rodzaj i miejsce funkcjonowania spółdzielnie kierują się fundamentalnymi zasadami:
– dobrowolne i otwarte członkostwo,
– demokratyczna kontrola członkowska,
– ekonomiczne uczestnictwo członków,
– autonomia i niezależność,
– kształcenie, szkolenia, informacja
– współdziałanie,
– troska o społeczność lokalną.
Poniższa tabela przedstawia jak w XXI w. kształtuje się spółdzielczość na terenie Europy.
|
Kraj |
Liczba przedsiębiorstw spółdzielczych (tys.) |
Liczba członków spółdzielni |
Zatrudnienie w spółdzielniach |
Największe spółdzielnie europejskie |
|
Włochy |
41,5 |
13 |
1,1 mln |
4 |
|
Francja |
21 |
23 |
900 tys. |
13 |
|
Niemcy |
bd. |
20,5 |
830 tys. |
8 |
|
Polska |
8,8 |
8 |
400 tys. |
– |
|
Rosja |
3,2 |
4,4 |
280 tys. |
– |
Jeżeli chodzi o sektor rolnictwa, to w Europie 33% wszystkich spółdzielni stanowią spółdzielnie rolnicze. Zatrudnionych w nich jest 10% wszystkich członków spółdzielni, a zatrudniają one 25% pracowników branż spółdzielczych.
Wieloletnią bolączką polskiego rolnictwa jest jego rozdrobnienie przy jednoczesnym silnym indywidualizmie działania rolników.
Od kilku lat prowadzone były prace legislacyjne nad nowym prawem zachęcającym rolników do zrzeszania się. Od 1 stycznia 2019 r. wchodzi w życie ustawa o spółdzielniach rolników. Ustawa zawiera przepisy zachęcające do powoływania spółdzielni rolników i ich związków, aby stworzyć w ten sposób lepsze warunki ekonomiczne do prowadzenia działalności przez producentów rolnych. Akt zakłada, że spółdzielnia rolników ma być dobrowolnym zrzeszeniem zarówno rolników (osób fizycznych lub prawnych prowadzących gospodarstwo rolne
w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub prowadzących działalność w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej, będących producentami produktów rolnych), jak też innych podmiotów (niebędących rolnikami osób fizycznych lub prawnych, osób fizycznych lub prawnych prowadzących gospodarstwo rolne lub działalność rolniczą) oraz osób niebędących rolnikami, zajmujących się przechowywaniem, magazynowaniem, sortowaniem, pakowaniem lub przetwarzaniem produktów rolnych lub grup tych produktów bądź ryb. Spółdzielnię rolników będzie mogło założyć co najmniej 10 rolników. Spółdzielnia ma prowadzić wspólną działalność gospodarczą w interesie członków. Chodzi o planowanie przez rolników ich produkcji rolnej oraz dostosowywanie jej do warunków rynkowych, m.in. poprzez zwiększenie podaży produktów. Z drugiej strony będzie ona m.in. zajmowała się zaopatrzeniem członków spółdzielni w środki do produkcji.
Podmioty, które uzyskały status spółdzielni rolników, będą mogły zajmować się przechowywaniem, konfekcjonowaniem i standaryzacją produktów wyprodukowanych przez rolników. Spółdzielnie będą mogły także zająć się sprzedażą (zakładanie sieci sklepów) i przetwarzaniem produktów.
W skład rady nadzorczej spółdzielni, jako organu kontrolnego, będą mogli być wybierani jedynie członkowie spółdzielni będący rolnikami. Ma to zapewnić spółdzielni charakter rolniczy i dbałość o interesy rolników.
Ustawa wnosi także zmiany w przepisach obowiązujących, między innymi:
– Kodeks cywilny – zapisy dotyczące kontraktacji,
– Ustawa o podatku od spadków i darowizn – zwolnienia z podatku od nabycia praw do wkładów spółdzielni rolników,
– Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych – zwolnienie budowli i gruntów od podatku od nieruchomości wykorzystywanych przez spółdzielnie rolników,
– Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych,
– Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych.
Miejmy nadzieję, że spółdzielczość rolników jako forma zbiorowej zaradności stworzy realne szanse na aktywność gospodarczą i społeczną, w szczególności na terenach wiejskich. Ponadto wniesie ona do gospodarki czynniki poprawiające funkcjonowanie rynku, takie jak: aktywizowanie zdrowej konkurencji czy wzmacnianie pozycji rynkowej podmiotów o niższym potencjale ekonomicznym poprzez stwarzanie im możliwości szerszego uczestniczenia w obrocie gospodarczym.
Oczekuje się, że udzielone przez państwo zielone światło w postaci zwolnień podatkowych pozytywnie wpłynie na większe zorganizowanie rolników, zmniejszenie bezrobocia na obszarach wiejskich, wzrost liczby małych i średnich przedsiębiorstw oraz rozwój obszarów wiejskich poprzez inwestycje w spółdzielniach, poprawę dochodów rolników oraz wzrost ich konkurencyjności na rynku.
W artykule wykorzystano informacje i dane z Krajowej Rady Spółdzielczej
Marlena Małek
Kujawsko-Pomorski Ośrodek
Doradztwa Rolniczego
Fot. archiwum Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik” ze Żnina