Dynia to roślina idealna: piękna, smaczna i zdrowa. Jest podstawą wielu potraw, wykorzystywana jest jako roślina ozdobna, paszowa i lecznicza, a także jako surowiec w kosmetyce.
Dynia pochodzi z Ameryki Południowej. Przywieziona do Europy przez Hiszpanów w XV wieku, po niemal 100 latach była znana już w całej Europie, początkowo jako roślina ozdobna i lecznicza, później dostrzeżono jej walory kulinarne. Do rodziny dyniowatych należą też m.in. melon, arbuz, ogórek i różne dynie ozdobne. W Polsce najbardziej popularna jest dynia zwyczajna, która obejmuje takie odmiany jak cukinia (kabaczek), patison, dynia makaronowa i oleista. W ogródkach przydomowych często spotyka się także dynię olbrzymią.
Jadalną część rośliny stanowi owoc (miąższ i nasiona) oraz kwiaty. Zaletą dyni jest to, że nie kumuluje w owocach szkodliwych związków, takich jak azotany czy metale ciężkie. Dojrzałe owoce utrzymują trwałość nawet przez kilka miesięcy. Należy przechowywać je w suchym chłodnym pomieszczeniu, w takiej pozycji jak rosły na grządce.
Właściwości dyni
Dynia ma cenne właściwości odżywcze i lecznicze. Jej owoce są niskokaloryczne (z wyjątkiem pestek), polecane dla osób z nadwagą. Zawierają witaminę E i prowitaminę A, minerały, takie jak potas, magnez, żelazo i wapń, są też źródłem związków bioaktywnych (karotenoidy, glikozydy, fitosterole i inne). Miąższ ma właściwości prozdrowotne. Działa odkwaszająco, oczyszczająco i lekko moczopędnie.
Nasiona zawierają dużo cennych minerałów (cynk, fosfor, żelazo, wapń, magnez, potas) i witamin. Poprawiają funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego. Wykorzystuje się je zarówno w kosmetyce, jak i w medycynie. Spożywanie pestek dyni zapobiega przerostowi prostaty, wspomaga leczenie stanów zapalnych skóry i błon śluzowych. Stosowane są także do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego.
Owoce dyni są lekkostrawne. Można je wszechstronnie wykorzystać kulinarnie, doskonałe są na przetwory (pikle, sałatki, kiszonki, soki, dżemy, konfitury). Ważną ich zaletą jest to, że po przetworzeniu nie tracą swoich właściwości.
Dynia zwyczajna jest rośliną ciepłolubną, więc najlepiej wysiewać ją w wygrzaną glebę, po wiosennych przymrozkach. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania nawet do 8 lat. Wymagają żyznego, zacisznego i słonecznego stanowiska zasobnego w wodę i składniki pokarmowe. Płożące łodygi, z których wyrastają wąsy czepne, mogą osiągać 5 m długości. Owadopylne, rozdzielnopłciowe kwiaty mają barwę żółtą. Owocem jest jagoda, o zróżnicowanym w zależności od odmiany kształcie, kolorze i wielkości. Owoce wyrastają na kanciastych, twardych szypułkach, co różni ten gatunek od dyni olbrzymiej. System korzeniowy dyni jest płytki, ale dobrze rozwinięty. Najpopularniejsze odmiany to: Danka Polka, Miranda, makaronowa Warszawska, Pyza, cukinia Soraya, Nimba, Astra Polka, Lajkonik, patison Disco, Polo, Gagat i wiele innych.
Dynia olbrzymia ma podobne wymagania jak dynia zwyczajna, jej pędy osiągają długość około 10 m. Kwiaty są duże, z żółtą lub kremową koroną, wyrastają pojedynczo w kątach liści. Owocem jest jagoda fałszywa, w zależności od odmiany różniąca się kształtem, kolorem i wielkością. Zwykle owoce ważą 40–60 kg. Najpopularniejsze odmiany to: Amazonka, Ambar, Bambino, Justynka, Melonowa Żółta, Otylia.
Na stronach internetowych można znaleźć wiele interesujących przepisów na zupy, sałatki, marynaty z dyni, cukinii i patisonów. Dżem z dyni a’la pomarańcza czy keczup z cukinii są pyszne, co sama sprawdziłam. Dodatkową zaletą własnych przetworów jest to, że wiemy, co jest „w środku”, a prawidłowo pasteryzowane będą dostępne do następnych zbiorów.
Artystyczne dusze mogą wyczarować z dyni piękne ozdoby i lampiony, które swoim wdziękiem i różnorodnością form będą upiększać nam altany, mieszkania i parapety nawet przez kilka miesięcy.
Przepisy dyniowe
Zupa z dyni
Składniki: 500 g dyni pokrojonej w kostkę (może być gatunek hokkaido), 1 por (biała i jasnozielona część),
1 łyżka masła, 2 łyżeczki cukru (można pominąć), 1½ litra bulionu drobiowego, 3/4 szklanki kremówki (ok. 100 ml), 20 g suszonych prawdziwków, sól, biały pieprz, gałka muszkatołowa, 2–3 łyżki posiekanych pistacji, starty oscypek.
Wykonanie: prawdziwki namoczyć w wodzie. Piekarnik rozgrzać do 190°C. Ułożyć na blasze pokrojoną dynię, skropić ją oliwą i piec ok. 45 minut. W tym czasie posiekać pora, zeszklić go na maśle w garnku o grubym dnie z dodatkiem soli (i ew. cukru). Kiedy por się zeszkli zalewamy go bulionem, dodajemy pieczoną dynię, przykrywamy garnek i gotujemy co najmniej 1½ godziny. Mieszamy co jakiś czas, żeby dynia się nie przypaliła. Potem całość miksujemy blenderem, wodę z grzybów (bez grzybów!), śmietankę, całość zagotowujemy. Ściągamy garnek z ognia, doprawiamy. Wlewamy zupę do talerzy, posypujemy serem i pistacjami.
Zupa krem z dyni
Składniki: ½ kostki masła, 2 cebule, 1 kg dyni bez pestek, 1 cały serek mascarpone, 1 łyżeczka bazylii i oregano, sól do smaku.
Wykonanie: masło rozpuścić w garnku dodać pokrojoną cebulę i czosnek przesmażyć na żółty kolor dodać pokrojoną dynię i gotować do miękkości. Wszystko zmiksować blenderem. Po zmiksowaniu nadal gotując dodać wywar z rosołu i serek mascarpone oraz bazylię i oregano.
Zacierki do zupy z dyni
Składniki: 1 szkl. mąki pszennej, 1 jajo.
Wykonanie: z mąki i jaja zagnieść twarde ciasto, zetrzeć na tarce o dużych oczkach. Ugotować.
Roladki drobiowe z dynią
Składniki: 2 piersi z kurczaka, dynia, 1 papryka świeża, sól, pieprz, papryka ostra.
Wykonanie: piersi lekko utłuc, dynie pokroić w drobną kostkę, paprykę pokroić w kostkę. Dynię poddusić, aż zmięknie, doprawić pieprzem, solą, papryką w proszku, dołożyć paprykę pokrojoną w kostkę, poddusić, piersi smarować masą, zawijać w ruloniki, panierować, smażyć na głębokim tłuszczu. Panierka może być z sera, wiórków kokosowych lub mąki i bułki tartej.
Potrawka z dynią
Wykonanie: ½ kg obranej dyni pokroić w kostkę i wrzucić na osolony wrzątek. Gotować krótko, żeby się nie rozgotowała i odcedzić. Przygotować zasmażkę z łyżki masła i łyżki mąki i rozprowadzić ją kwasem ogórkowym. Włożyć dynię, doprawić solą i pieprzem, siekanym koperkiem i śmietaną.
Można podawać do mięsa, ale także do krokietów ziemniaczanych, placków ziemniaczanych itp.
Bigos z dyni
Składniki:1½ kg miąższu dyni, 3 czerwone papryki,½ kg kiełbasy, 2 średnie cebule, 3 łyżki obgotowanych grzybków, 3 łyżki przecieru pomidorowego, szczypta chili, pieprz, sól, olej.
Wykonanie: dynię kroimy w kostkę, dusimy do miękkości z 4 łyżkami oleju, szklanką wody, ciągle mieszając Kiełbasę kroimy w kostkę lub półplastry, smażymy na tłuszczu pozostałym po smażeniu kiełbasy, smalcu. Paprykę kroimy w paski, cebulę w piórka, smażymy na oleju. Wszystkie składniki dodajemy do dyni. Przyprawiamy do smaku solą, pieprzem. Dusimy jeszcze około 10 minut.
Zapiekanka z dyni
Składniki: 2 kg dyni, 400 g śmietany kremówki, 3 listki laurowe, 80 g chudego boczku wędzonego, 1 tost pszenny, sól, biały pieprz.
Wykonanie: dynię obrać, usunąć pestki, miąższ pokroić w cieniutkie cząstki. Poukładać je w płaskiej żaroodpornej formie do zapiekanek. Śmietanę kremówkę przyprawić solą i pieprzem, polać cząstki dyni. Posypać po wierzchu listkami laurowymi, formę wsunąć do nagrzanego piekarnika, zapiekać 50–60 minut w temperaturze 200°C. Wędzony boczek pokroić w małą kostkę. Tost okroić ze skórki i drobno pokruszyć. Zapiekankę posypać okruszynami i boczkiem na 20 minut przed wyjęciem z piekarnika.
Rada: do tak przyrządzonego dania podajemy zimne jasne piwo lub wytrawne białe wino. Mniejsze porcje zapiekanki mogą być dodatkiem do mięsa, serwowanym zamiast ziemniaków czy ryżu.
Kieszonki drobiowe w powidłach
Składniki: 3 całe piersi z kurczaka, dynia konserwowa, goździki mielone, zioła prowansalskie, Vegeta, 3 jaja, bułka tarta.
Wykonanie: pierś nacinamy, robimy kieszonkę. Nadziewamy dynią, wsypujemy troszkę zmielonego goździka, spinamy wykałaczką. Posypujemy Vegetą i ziołami prowansalskimi. Zostawiamy na 15 minut. Panierujemy w jajku, bułce tartej i smażymy średnio 10 minut.
Powidła z dyni
Składniki: ½ kg miąższu dyni, 60 dag cukru, 2 pomarańcze.
Wykonanie: miąższ ścieramy na dużych oczkach. Wsypujemy cukier i odstawiamy na 1 godzinę. Myjemy pomarańcze. Skórkę ścieramy, miąższ z pomarańczy kroimy w niewielką kostkę. Mieszamy z dynią i gotujemy na małym ogniu około 30 minut. Powidła powinny być gęste. Dodajemy do kieszonek.
Surówka z dyni
Składniki: 20 dag dyni, 2 jabłka, sól, cukier , ½ szkl. śmietany, świeży koperek.
Wykonanie: obraną dynię zetrzeć na tarce o dużych oczkach na tarce, osolić, dodać nieco cukru, wymieszać ze śmietaną, posypać koperkiem.
Racuszki z dyni
Składniki: 30 dag obranej dyni, 2 szkl. mąki, 2 jaja, ¾ szkl. zsiadłego mleka, 0,5 łyżeczki proszku do pieczenia, szczypta soli.
Wykonanie: dynię utrzeć na grubych oczkach tarki, dodać mąkę, jaja, zsiadłe mleko, proszek, sól, wymieszać. Kłaść łyżką na rozgrzany olej, smażyć z obu stron na złoty kolor. Podawać z cukrem lub konfiturą.
Placuszki dyniowe
Składniki: 70 dag obranej i oczyszczonej dyni, 20 dag oczyszczonej z nasion cukinii, 2 jajka, 10 dag mąki pszennej, świeży koperek, 2 ząbki czosnku, olej do smażenia, 25 dag jogurtu greckiego, 1 cytryna, sól, pieprz czarny.
Wykonanie: dynię i cukinię zetrzeć na tarce z grubymi oczkami, oprószyć solą, chwilę odczekać, a następnie odcisnąć wodę. Dodać jajka, mąkę oraz posiekany czosnek i koperek. Wszystkie składniki dokładnie połączyć i doprawić do smaku. Na gorącej oliwie usmażyć okrągłe placuszki, a następnie ułożyć je na talerzach. Podawać z greckim jogurtem oraz cząstką cytryny.
Dynia marynowana
Składniki: 1 kg dyni, ½ kg cukru, ½ litra wody, 6 goździków, kawałek cynamonu, ½ szklanki octu 10%.
Wykonanie: dynię obrać, usunąć pestki. Pokroić w paski, a następnie w kawałki. Cukier rozpuścić w wodzie, zagotować z cynamonem i goździkami. Do wrzącego syropu wrzucić kawałki dyni i gotować aż staną się szkliste. Odstawić do przestudzenia. Dynię przełożyć do słoików i zalać przestudzoną zalewą. Zamknąć słoiki i odstawić w chłodne miejsce.
Serodyniowiec
Składniki: spód: 1 szkl. mąki, ½ margaryny, ½ szkl. cukru, 2 żółtka, proszek do pieczenia, nadzienie: 1 kg dynia, ½ szkl. cukru, 1 łyżka kwasku cytrynowego, 1 łyżka masła, ser: 1 wiaderko twarogu na sernik, polewa: tabliczka czekolady.
Wykonanie: wszystkie składniki ciasta zagnieść, wyłożyć do formy, podpiec. Dynię pokroić w kostkę, dodać masło, cukier, kwasek, całość usmażyć na papkę. Wiaderko twarogu rozmieszać z roztrzepanymi żółtkami, masłem, cukrem, na koniec ubitą na sztywno pianą. Wszystko wymieszać, zalać na podkład dynię, ser. Całość piec około 1½ godziny.
Lidia Dymek
Kujawsko-Pomorski Ośrodek
Doradztwa Rolniczego
przepisy autorstwa pań ze stowarzyszeń KGW
z terenu powiatu lipnowskiego
Fot. L. Dymek, archiwum redakcji